تماس شیطان و آثار آن

بسم الله الرحمن الرحیم

ابلیس از جنیان نماد شیطان است. شیطینت اوست که موجب تغییرات شگرف در افکار و رفتار آدمی می شود. برخی از آثار این شیطینت به عنوان جنون و دیوانگی شناخته می شود؛ اما حوزه تاثیرگذاری آن به همین میزان نیست، هر چند که بیماری هایی که اکنون با نام اسکیزوفرونی در زبان انگلیسی یا شیزوفرونی در زبان فرانسوی به عوامل اختلالات مادی نسبت داده و با قرص های روانگردان سعی در درمان آن می شود؛ ولی باید دانست که جنیان نیز از عنصر مادی هستند و تاثیرات آنان نیز همانند میکروب ها بر بدن و روان آدمی است، با این تفاوت که جنیان با دستگاه و ابزارهای کنونی قابل شناسایی و ردگیری نیستند هر چند شاید در آینده این امر شدنی باشد که ابزارهایی دقیقی ساخته شود و این موجودات مادی که از انرژی و خلوص آتش هستند، شناسایی و ردگیری شوند.

نویسنده در این مطلب بر آن است تا بر اساس آموزه های قرآنی آثار تماس شیطان و علل و عوامل و راه های درمان آن را شناسایی و معرفی نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ابلیس، شیطان بزرگ

ابليس شيطان بزرگ از جنّيان(کهف، آیه 50) و آفريده شده از مارج آتش (رحمن، آیه 15؛ ص، آیه 76) است. مارج آتش به معنای تشعشع، زبانه، شعله های رنگارنگ سرخ و سپید و سیاه آتش، شعله بی دود، شعله خالص و مانند آن است.(مجمع البیان، ذیل آیه 15 سوره رحمن و سایر تفاسیر معتبر) این ابلیس از جنیان در بهشت حضرت آدم(ع) حضور داشت(بقره، آیات 34 تا 38؛ اعراف، آیات 11 تا 24) چنان که با فرشتگان در ساحت قدس الهی حضور داشته (بقره، آیه 34؛ اعراف، آیه 11) و مدعی خلافت الهی و برتری خود بر آدم(ص، آیات 71 تا 76؛ اعراف، آیه 12) و دشمن آشکار حضرت آدم(اعراف، آیه 22) و کسی است که حاضر به سجده بر آدم و اطاعت او به عنوان خلیفه نشد(بقره، آیه 34؛ اسراء، آیه 61) و با وسوسه ، خیرخواهی دروغین و شیطنت (اعراف، آیات 20 تا 22)موجبات برهنگی(همان) و هبوط و اخراج حضرت آدم(عليه السلام) و حوا(عليها السلام) از بهشت شد.(بقره، آیات 34 تا 36؛ طه، آیات 116 تا 121 و آیات دیگر)

واژه ابليس برگرفته از مادّه (ب ـ ل ـ س) است. اِبلاس به معناى يأس است و ابليس را به جهت مأيوس شدن وى از رحمت الهى بدين نام خوانده شد.(نگاه کنید: صحاح‌اللغة؛ و نیز مقاييس‌اللغة؛ ذیل واژه بلس)

ابلیس بر خلاف فرشتگان و از جنس آنان نیست؛ زیرا فرشتگان از نور و ابلیس از نار و آتش است. هم چنین ابلیس دارای اراده و اختیار است در حالی فرشتگان اراده و اختیاری ندارند. همین اراده و اختیار و حق انتخاب است که پس از هبوط او همانند حضرت آدم و حوا مکلف می شود تا بر اساس شریعت عمل کند. به این معنا که اگر توبه کرده و بر اساس شریعت عمل کند می تواند نجات یابد؛ چرا که دستور الهی برای پیروی از هدایت آسمانی برای هر سه نفر آنان بوده و اختصاصی به آدم و حوا نداشته است.(بقره، آیه 38)

ابلیس دشمنی است که در دشمنی او هیچ شک و تردیدی نیست؛ از این روست که در آیات قرآنی از او به عنوان دشمن مبین و آشکار یاد می شود(اعراف، آیه 22)، هر چند به سبب وضعیت و طبیعت خاص جنیان برای آدمی نهان از چشم است و با چشم سر دیده نمی شود.(اعراف، آیه 27)

این دشمن سوگند خورده بر آن است تا همان طوری که موجبات اخراج آدم را از بهشت و هبوط او را فراهم آورده ، موجبات شقاوت و بدبختی ابدی فرزندانش را نیز فراهم آورد.(اعراف، آیه 27 ؛ اسراء، آیات 61 و 62 و آیات دیگر)

از نظر قرآن، ابلیس همان شیطان بزرگ است که هدفی جز گمراهی و ضلالت و شقاوت بشر ندارد. از این روست که در آیات قرآنی در بیش تر موارد به جای نام ابلیس از صفت او یاد شده و او را به عنوان شیطان معرفی می کند و رفتار و اهداف و روش هایش را تحلیل و تبیین می نماید.(بقره، آیه 36؛ طه، آیه 120 و آیات دیگر)

دارای اختیارات و محدودیت های شیطان

ابلیس با آن که از جنیان و موجودی است که انسان با چشم سر نمی تواند او را ببیند(اعراف، آیه 27)، اما چنان که گفته شد از جنس ماده و آتش است و محدودیت های بسیاری دارد. ابلیس و شیاطین جنی، از نظر صفات و اسمای الهی محدود بوده و همانند انسان بهره مند از همه صفات و اسمای الهی نیستند؛ چرا که خداوند به آدم(ع) و فرزندانش همه اسماء و صفات خویش را تعلیم داده تا در مقام خلافت الهی جانشین خداوند باشند و از قرارگاه زمین بر ما سوی الله خلافت نمایند.(بقره، آیات 30 و31)

البته جنیان و از جمله شیاطین از نظر قدرت بدنی و جسمی قوی تر از انسان ها بوده و می توانند کارهایی را انجام دهند که انسان ها بدون ابزار نمی توانند از عهده آنان بر آیند.(سباء، آیه 13؛ انبیاء، آیه 82؛ نمل، آیه 39)

تسلط ابلیس و جنیان بر آدمی در حد وسوسه و تزیین گری و جلوه دادن باطل به شکل حق وتدلیس و تبلیس و مانند آن است(اعراف، آیات 16 تا 20؛ حجر، آیات 39 و 40 و مانند آن)

اما ابلیس و شیاطین از این توان برخوردار نیستند تا انسان را وادار بر انجام کاری کرده و به اکراه و اجبار او را به امری سوق دهند؛ بلکه تنها وسوسه گری و اغواگری می کنند. از این روست که در دادگاه عدل الهی چنان که خداوند در آیه 22 سوره ابراهیم نقل می کند ابلیس می گوید من تنها شما را به چیزی دعوت کرده و خواندم و این خودتان بودید که دنبال دعوت من آمدید و آن چه را خواسته بودم به اختیار و اراده وانتخاب خودتان انجام دادید. پس امروز مرا سرزنش نکنید بلکه خودتان را سرزنش کنید: و چون كار از كار گذشت [و داورى صورت گرفت‏] شيطان مى‏گويد: «در حقيقت، خدا به شما وعده داد وعده راست، و من به شما وعده دادم و با شما خلاف كردم، و مرا بر شما هيچ تسلطى نبود، جز اينكه شما را دعوت كردم و شما اجابتم نموديد. پس مرا ملامت نكنيد و خود را ملامت كنيد. من فريادرس شما نيستم و شما هم فريادرس من نيستيد. من به آنچه پيش از اين مرا [در كار خدا] شريك مى‏دانستيد كافرم». آرى! ستمكاران عذابى پردرد خواهند داشت.

البته کسانی که ولایت شیطان را پذیرفته باشند شیطان بر گرده آنان سوار شده و افسار ایشان را در دست می گیرد و به هر کاری که دوست دارد فرمان داده و انسان ها را مجبور می کند. به این معنا تنها کسانی به اجبار و اکراه شیطان کارهایی را انجام می دهند که خودشان ولایت او را پذیرفته و افسار و لجام خود و زندگی خودشان را به دست او داده اند. این اضطراری که به سوء اختیار خود آدمی پدید آمده ، به معنای فقدان اختیار نیست؛ زیرا خود شخص خواسته تا بی اختیار شود و تحت فرمان و ولایت شیطان در آید. ابلیس خودش در این باره می گوید: ابلیس گفت: خدایا! به من بگو، آيا اين همان است كه بر من برترى دادى؟ اگر تا روز قيامت مهلتم دهى، قطعا نسل او را افسار مى‏زنم جز اندكى را.(اسراء، آیه 62)

راه های تماس شیطان

پس کسانی که تحت ولایت شیطان در می آیند و شیطان افسار و لگام به آنان می زند، دیگر دارای اختیار عمل نیستند، بلکه هر آن چه شیطان امر کند مجبور هستند که انجام دهند.

قرآن بیان می کند که چگونه ابلیس با اغواگری خود شرایط را برای لگام زدن فراهم می آورد و انسان ها را برده و بنده خود می سازد. ابليس شيوه‌هاى مختلف در منحرف كردن انسان‌ها دارد که در آیات قرآنی به آن ها اشاره شده است.(اعراف، آیات 11 تا 17)

از جمله این شیوه ها عبارتند از :

1. آهنگ باطل: آهنگ باطل، از ابزارهاى ابليس براى لغزاندن و انحراف انسان‌هاست که در آیات 61 تا 64 سوره اسراء به آن توجه داده شده است؛ چرا که برخى معتقدند منظور از «بصوتك» آهنگهاى باطل مانند غنا و موسیقی حرام و دیگر صداهاى دعوت‌كننده به فساد و فسق و فجور است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
2. استفاده از سپاه شیطانی: استفاده ابليس از سواره نظام و پياده نظام از میان انسان ها و جنیان براى اغواى دیگر انسانها از جمله روش ها و شیوه هایی است که خداوند در همین آیات به آن اشاره کرده است.
3. استفاده از سوگند: قسم و سوگند، از شيوه‌هاى ابليس براى اغوا است.(اعراف، آیات 20 تا 22)
4. ایجاد آرزو: اغواى انسان‌ها از راه آرزوهاى موهوم، شيوه ابليس است که خداوند در آیات 117 تا 119 سوره نساء به آن توجه داده است.
5. آراستن و تزیین عمل: تزيين اعمال ناپسند نزد مردم، از روش‌هاى اغواگرى ابليس است.(حجر، آیات 32 و 39)
6. مشارکت در دارایی: مشاركت ابليس در اموال انسان‌ها براى اغواى آنان از دیگر روش های ابلیسی و شیطانی است.(اسراء، آیات 61 و 64)
7. مشارکت در فرزند: مشاركت ابليس در فرزند براى اغواگرى انسان نیز در آیه 64 سوره اسراء مورد توجه و تاکید خداوند قرار گرفته است.
8. مکر: مکر و فريب، از راه‌هاى ابليس براى اغوای انسان هاست.(اعراف، آیات 20 و 22)
9. وسوسه: وسوسه، از دام‌ها و روش‌هاى ابليس براى گمراه كردن انسان‌هاست.(اعراف، آیه 20 ؛ طه، آیه 120)
10. وعده فریبنده: وعده‌هاى فريبنده، ابزار ابليس براى اغواگری است.(اسراء، ایات 61 و 64)

جنون مهم ترین اثر تماس شیطان

خداوند در فلسفه اغواگری و تماس شیطان با انسان می فرماید که ابليس عزم کرده تا مردم را گمراه کند و این گونه ادعاى گمراه شدنِ خويش از سوى خدا را تلافى نماید.(اعراف، آیات 11 تا 17؛ حجر، آیات 32 و 39)

وقتی ابلیس و شیاطین انسی و جنی او توانستند با اغواگری خویش بر انسانی مسلط و چیره شوند او را تحت اختیار می گیرند و افسار به گردن او می افکنند و او را به سوی اعمال زشت و پلید خویش سوق می دهند و می برند.

این گونه است که شخص نخست گرفتار جنون می شود. جنون، از مادّه جنّ، در اصل به معناى پنهان ماندن چيزى از حسّ است.( مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص‌203، «جنّ»)

از اين جهت به انسان ديوانه مجنون مى‌گويند كه چيزى ميان عقل و نفس او مانع مى‌شود و عقل او را مى‌پوشاند.(همان) مقصود ما، در اين جا همین معناى دوم است. در قرآن این معنا با واژه‌هایى چون «جنّه»، «سُعُر»، «مجنون»، «مفتون» و جملاتى مانند «يتخبّطه الشيطان» و «استهوته الشياطين» بیان شده است.

خداوند در آیاتی بیان می کند که برخی از انسان دچار جنون می شوند زیرا در تماس با شیطان و ابلیس بودند. به سخن دیگر، اصلی ترین عامل در جنون افراد همان تماس ابلیس و شیاطین است.

در آیه 275 سوره بقره آمده است: الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ..؛ كسانى كه ربا مى‏خورند، (در ميان مردم) قيام و رفتارى ندارند مگر مانند رفتار كسى كه شيطان او را به برخورد خود ديوانه كرده (تعادل رفتار او را به هم زده). اين بدان سبب است كه آنها گفتند: بى‏ترديد داد و ستد نيز مانند رباست، در حالى كه خداوند داد و ستد را حلال و ربا را حرام نموده. پس هر كه پندى از جانب پروردگارش بدو رسد و (از رباخوارى) باز ايستد، آنچه گذشته از آن اوست (سودى كه پيش از نزول حكم ربا گرفته مال اوست)، و كارش (از نظر كيفر اخروى) با خداست، و كسانى كه (به رباخوارى) بازگردند آنها اهل آتشند، در آن جاودان خواهند ماند.

پس رباخواری و اعمال حرام و گناه موجب می شود تا ابلیس وشیاطین بر شخص مسلط شوند و تماسی میان آن دو انجام گیرد که نتیجه آن جنون و دیوانگی است.

هم چنین در آیه 71 سوره انعام می فرماید که شيطان، عامل جنون و تحيّر افراد مرتدّ خواهد بود: بگو: آيا جز خداوند چيزى را بخوانيم (بپرستيم) كه نه سودى به ما مى‏دهد و نه زيانى مى‏رساند، و پس از آنكه خدا ما را هدايت نمود (به دوران جاهليت) عقبگرد كنيم؟! همانند كسى كه شيطانها (ى جنّى) او را در روى زمين سرگردان كرده‏اند، در حالى كه او را يارانى است كه به سوى هدايتش مى‏خوانند كه بيا به سوى ما (ولى او از شدت تحيّر نمى‏پذيرد) بگو: بى‏ترديد هدايت خدا همان هدايت (واقعى) است و ما مأموريم كه تسليم پروردگار جهانيان باشيم.

در حقیقت شرایطی که انسان برای خود فراهم می آورد موجب می شود که شیطان ولایت خویش را تثبیت کرده و بر گرده آدم ها سوار شده و آنان را به مسیری سوق دهد که جنون یکی از آثار و نشانه های آن است؛ چرا که شیطان چنان که سوگند خورده بود می خواهد بشر را گمراه کرده و به ضلالت و شقاوت برساند. بنابراین، جنون یکی از اهداف ابلیس نیز است؛ زیرا دیگر عقل انسانی فعال نخواهد بود و قلب و دل او به کارهای خیر و خوب نمی رود و افکارهایش پلید و زشت می شود. از این روست که خداوند در آیات 5 و 6 سوره قلم از جمله نشانه های جنون را كفر و حق‌ناپذيرى مشركان دانسته و آن را نشانه مهم از جنون و ديوانگى و تسلط شیطان و تماس او می داند.

برخی از مردمان دنبال قدرت و ثروت خود را در اختیار شیطان قرار می دهند و ولایت او را می پذیرند تا این گونه به مقاصد مادی و دنیوی برسند. انجام انواع و اقسام گناهان به ویژه رباخواری، زنا، اهانت به مقدسات و مانند آن از جمله ابزارهای دوستی با شیطان و پذیرش ولایت اوست. البته کسانی که ولایت شیطان را می پذیرند برخلاف انتظار به چیزی دست نمی یابند، زیرا ولایت شیطان به جای اینکه آرامش و آسایش را برای آنها به ارمغان آورد، موجب ترس و اضطراب و خوف آنان می شود.( آل عمران، آیه 175) بنابراین، برخلاف انتظار می بایست پیامدهای شوم این ولایت را پذیرا باشند. از جمله این آثار شوم ولایت شیطانی می توان به افزایش اختلاف(بقره، آیه 208)، بی آبرویی و برملاشدن زشتی ها(اعراف، آیه 27)، بی تقوایی (همان)، محرومیت از نعمت های الهی(بقره، آیه 168)، خواری و خذلان(فرقان، آیه 29) خسران از سرمایه های وجودی(مجادله، آیه 19)، خشم الهی(محمد، آیات 25 و 28)، ریاکاری(نساء، آیه 38)، فسق(انعام، آیه 131)، فحشاء و منکر(نور، آیه 21)، ممانعت از تقرب و مقامات والای انسانی(اعراف، آیات 175 و 176) کفر و بی ایمانی به خدا و آخرت و مانند آن ها اشاره کرد.

بنابراین لازم است تا انسان ها با هوشیاری و بیداری خویش اجازه ندهند تا ابلیس و شیاطین جنی و انسی در یک برنامه ریزی اندک اندک و گام به گام ایشان را به سوی سقوط رهنمون شوند و از بهشت رضوان الهی محروم سازند. انسانی که دچار تماس شیطان و ولایت او شود دیگر نمی تواند خود را برهاند. پس باید از همان آغاز جلوی وسوسه ها و اغواگری او را گرفت تا گرفتار اضطرار پس از اختیار نشد به طوری که دیگر اختیاری برای آدمی نباشد و جنون همه وجودش را در بر گیرد.

خداوند در آیات قرآنی تنها راه و شرط رهايى از اغواگرى ابليس و اغواهای دیگر شیاطین را، بندگى خدا و اخلاص دانسته است و از بندگانش خواسته خود را به خدا واگذار کنند.(حجر، آیات 32 تا 40؛ سبا، آیات 20 و 21)