وقتی از تصریف سخن می گوییم به یاد صرف کردن غذا و یا صرف افعال در زبان عربی می افتیم که به معنای گرداندن و چرخاندن است.
ضرب که مصدر است را در ماضی به چهارده صیغه آن صرف می کنیم و در مضارع و امر هم این گونه عمل می کنیم و بعد از آن به باب های مزید و مشتقات می بریم و صدها کلمه با معنای مختلف و گاه متضاد می سازیم و این گونه است که یک اصل واحد به تصریف ما به صدها کلمه تبدیل می شود و معانی مختلف از آن می فهمیم و به دیگران منتقل می کنیم .
در آيه 41 سوره اسراء خداوند مي فرمايد: و لقد صرفنا في هذا القرآن ليذكروا ؛ ما به راستي در اين قرآن تصريف كرديم تا به ياد آورند؛ و در آيه 27 سوره احقاف نيز بيان مي دارد : و صرفنا الايات لعلهم يرجعون ؛ در ايات تصريف كرديم تا شايد برگردند. هم چنين در ايات 54 و 89 سوره كهف و 13 سوره طه و 50 سوره فرقان و 46 و 65 و 105 سوره انعام و 58 سوره اعراف سخن از تصريف آيات قرآن براي رسيدن مردم به فقه و فهم ، مطالعه و تفكر و نيز شكر و سپاس به ميان آمده است.
در برخي از آيات از تصريف به شكل مثل ياد مي شود و در برخي ديگر از آيات به جاي تصريف آيات قرآن كه آيات كتبي و كلامي است از تصريف آيات تكويني سخن به ميان آورده است كه از ميان مي توان به آيات 164 سوره بقره و آيه 5 سوره جاثيه ياد كرد. پرسش اساسي و سخن ما در اين نوشتار این است که مراد و مقصود از تصریف آیات که در قرآن آمده است چیست؟
گفته اند که حقیقت یگانه است و این جوهر و گوهر یگانه به اشکال مختلف ظهور و تجلی می کند. در روایتی آمده است که همه قرآن در سوره فاتحه الکتاب و همه فاتحه در آیه بسم الله الرحمن الرحیم و همه آن در بسم الله (بسمله ( و همه آن در بای بسمله و بای آن هم در نقطه آن خلاصه شده است که چیزی جز نقطه توحید نیست که محور پرگار وجود است و هر چه نام و نشان از وجود برد از آن وجود بی مثال و یگانه برد.
آیات که به معنای نشانه است به این معناست که همه هستی نشانه ای از همان یگانه نقطه وجود دارد حال چه این آیات و نشانه ها تکوینی باشد و یا غیر آن . مانند نشانه ها و آیات قرآنی که خود وجود کتبی حقیقت خارجی موجودات و وجودات است و آن وجود خارجی هم نشانه ای از حقیقت برتر می باشد.
در قرآن آمده است که ما از آبی که از آسمان فرو می فرستیم این همه گیاه و غذا رنگارنگ و متنوع به عمل می آوریم . از یک خاک آن چنان گیاهان و جانوران متنوع آفریده ایم که در آمار و احصا نمی گنجد. از یک درخت میوه های متنوع با طعم ها و مزه های گوناگون به عمل آورد.
این بدان معناست که یک وجود است و این همه تنوع و اختلاف از آن نمایان می شود. این یعنی بیان یک حقیقت به اشکال مختلف تا حق آن گونه که توان درک بشر است نمایان و آشکار شود.
تعابیر گوناگون از یک حقیقت
انسان دارای سلایق مختلف و متنوع ای است از این رو برای هر یک از سلایق و روحیات می بایست که یک آیه ای باشد تا او را به حق برساند . هستند کسانی که با نگاه به پشه ای به همه اهداف خداوند از بیان می رسند. چنان که برخی دیر باور تر و از نظر بصیرت دارای چشمانی نافذ نیستند و باید با تنوع آیات به حق برسند. این جاست که لازم شد تا تصریف آیات در قرآن شود چنان که تصریف آیات در خلقت بیرونی شده است. هر آیه ای برای هر کسی در هر زمان و حالی از احوال مفهومی دارد که پیش از آن نداشته و بعد از آن نیز نخواهد داشت مانند مزه میوه ها و غذاها ست که در شرایط متنوع و مختلف مزاجی مزه هایش فرق دارد و متفاوت است. در هر خواندن هر آیه ای در هر زمانی ما مزه و طعمی را احساس می کنیم که شاید در عمرمان تکرار نشود چون شرایط روحی و روانی ما متغیر است.
این گونه است که همه این آیات و نشانه ها یک چیز را به انسان می خواهد بفهماند که حق یکی است و یگانه است و این تنوع و اختلاف برای شرایط و مقتضیات است. این گونه است که برای یک کسی آیه بسم الله الرحمن الرحیم اسم اعظم است که تا قاب قوسین او ادنی با آن بالا می رود و یکی دیگر با همه آیات و نشانه های تکوینی و کتبی به جای نمی رسد جز گم شدن در نشانه ها . این گونه است که هر آیه ای برای مومن می شود ترقی و کمال و برای هر کافری می شود عامل گمراهی و ضلالت چنان که قرآن در سوره بقره به آن تصریج دارد.
