روان شناسیعرفانفلسفیمعارف قرآنی

تصرفات ادراكى و طولى ابليس در انسان

آن چه از قرآن بر مى آيد ابليس موجودى از آفريده هاى پروردگار است كه مانند انسان داراى اراده و شعور بوده و بشر را به شر دعوت نموده و او را به سوى گناه مى كشاند.

اين موجود پيش از اين كه انسانى به وجود آيد با فرشتگان مى زيسته و هيچ امتيازى از آنان نداشته است.(كهف/ 50 ; بقره/ 30) ابليس از نوع جن و خلقتش از آتش بوده است. (الرحمن/ 15 و اعراف/ 12) پس از اين كه آدم(ع) پا به عرصه وجود گذاشت با تكبّر بر خدا و معصيت از امرش (الرحمن/ 15 و ص/ 76) از صف فرشتگان و منزلت قدس كه جاى تكبّر نيست (بقره/؟؟) رانده شده (اعراف/ 13 و 18) بر خلاف فرشتگان در راه شر و فساد افتاد، و سرانجام كارش به اين جا رسيد كه همه انحراف ها، شقاوت ها، گمراهى ها و باطلى كه در نوع انسان به وقوع مى پيوندد همه به يك حساب هستند به وى مى شود (اعراف/ 16 و 17) و بر عكس فرشتگان كه هر فردى را از افراد بشر به سوى غايت سعادت و سرمنزل كمال و مقام قرب پروردگار راه يافته مى يابد هدايتش به يك حساب مستند به آنهاست. (سجده/ 31)

ابليس در كارهايش يارانى از فرزندان خود و نيز از جن و انس دارد كه هر كدام به طريق خاصى (كند و تند، سواره و پياده) دستورهاى او را اجرا مى كنند و او به آنان دستور مى دهد تا در كارهاى انسان مداخله نموده از دنيا و هر چه در آن است، هر چيزى كه با زندگى بشر ارتباط دارد و در آن تصرف نموده باطل را به صورت حق و زشت را به صورت زيبا وانمود كنند(اسراء/ 64) ايشان نيز دستورهاى او را امتثال نموده در دل هاى بشر و در بدن هايشان و اموال و فرزندان و ديگر شؤون زندگى دنيوى شان به گونه هاى مختلفى تصرف مى كنند; اين تصرف گاه دسته جمعى و گاهى منفرد، زمانى به كندى و زمانى ديگر به سرعت گاهى بدون واسطه و گاه به وسيله ى اطاعت و زمانى به وسيله معصيت، به كار گمراه ساختن انسان مى پردازد.

تصرفات ابليس و لشكريان او طورى نيست كه براى بشر محسوس باشد و انسان بفهمد چه وقت ابليس در دلش وارد مى شود و چگونه، افكار باطل را در قلب وى القا مى كند و يا اذعان كند كه اين فكر از خودش نيست و شخص ديگرى در دل او القا كرده پس نه كارهاى ابليس و لشكرش مزاحم رفتار انسان است و نه ذوات و اشخاص ايشان در عرض وجود او مى باشد. تصرفات ابليس در ادراك انسان تصرف طولى است در عرض تصرف خود انسان، از اين رو با استقلال انسان در كارهايش منافاتى ندارد.(اعراف/ 16 ; حجر/ 39)

تنها مى تواند چيزهايى را كه مربوط به زندگى مادى دنياست زينت داده و به اين وسيله در ادراك انسان تصرف نموده، باطل را به لباس حق در آورد و كارى كند كه ارتباط انسان به امور دنيوى تنها به وجهه ى باطل آن امور باشد و در نتيجه از هيچ چيزى فايده ى صحيح و مشروع آن را نبرد; و معلوم است كه چنين كسى در طرز استفاده از امور دنيوى و نيز اسباب مربوط به زندگى خود را مستقل دانسته و همين فكر او را به كلى از حق و زندگى صحيح و حقيقى غافل مى سازد. وقتى انسان كارش به جايى رسيد كه از هر چيز تنها وجهه ى باطل آن را درك كند و از وجه حق و صحيح آن غافل شود رفته رفته دچار غفلتى ديگر مى گردد كه ريشه ى همه ى گناهان است و آن غفلت از مقام حق تبارك و تعالى است كه در اين صورت پست تر از حيوان خواهند بود.(اعراف/ 179)

پس خود را مستقل ديدن و از پروردگار خود غافل شدن و جميع اوهام و افكار باطل و هر شرك و ظلمى كه مترتب و متفرع به بر آن است همه از تصرفات شيطان است. گرچه چنين شخصى از آن جايى كه خود را مستقل مى داند اين اوهام و افكار را هم از خود دانسته و شرك و ظلم را نيز عمل خود مى پندارد; و بايد هم چنين بپندارد، زيرا معناى فريب شيطان خوردن و تحت ولايت او در آمدن همين است كه گمراه بشود و نداند چه كسى او را گمراه كرده است; چون ابليس و جن مى بيند در حالى كه انسان ها قادر به ديدن دشمن خود نيستند. (اعراف/ 27) همين ولايت كه شيطان در ظلم و گناه بر آدميان دارد براى فرشتگان در اطاعت و عبادت نيز اثبات شده است (سجده/ 31) و اين دو ولايت، منافاتى با ولايت مطلق خداوند نيست.(سجده/ 4)

ولايت شيطان همان احتناك و لگام زدن است (اسراء/ 64). لشكريان او و نقشه هايش زياد و مختلف است كه نتيجه اعمالشان همان وسوسه در دل ها و گمراه ساختن مردم است.

اين القاءات طورى نيست كه انسان آن را احساس نموده ميان آنها و افكارش فرق بگذارد و آن را مستند به كسى غير از خود بداند، بلكه بدون ترديد آن را مانند احكام قطعى از خود رشحات فكر خود مى داند; اين تأثير در انسان هايى است كه ولايت او را پذيرفته و خودشان در پى او رفته اند (حجر/ 47; ق/ 27; ابراهيم/ 22) بنابراين مقصر خود انسان است كه مباشر عمل است.[1]


[1]. الميزان، ج 8، ص 42 ـ 52.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا