اخلاقی - تربیتیتاریخیمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

بهترین مسلمان از نظر امام صادق(ع)

اسلام دین محبت و مودت است. این امر در میان مسلمانان باید بیش ترین نمود را داشته باشد؛ زیرا مسلمان خود را بر اساس محاسن و مکارم اخلاقی تعلیم و تربیت می کند، پس بهترین ها را باید در میان آنان و رفتارشان یافت. امام صادق(ع) به عنوان یکی از پیشوایان دین به این مهم توجه داده است. آن چه در پی می آید نگاهی به این امر از منظر آن حضرت(ع) است.

مسلمانی در اخلاق و رفتار

اسلام یک مکتب است که دارای فلسفه و جهان بینی و اصول و قواعد و احکام است. فلسفه بینش ها و نگرش ها را شکل می دهد و اصول و قواعد و احکام رفتارها را سامان می بخشد. اگر بخواهیم یک مکتب فکری و فلسفی را بشناسیم و بازتاب اندیشه های فلسفی و فکری را ببنیم باید به رفتارهای کسانی توجه پیدا کنیم که خود را از پیروان و هواداران آن مکتب فلسفی می دانند. بنابراین، فلسفه زندگی اسلامی را باید در نمود عینی و تجلیات و مظاهر خارجی آن یعنی در مسلمانان جست و جو کنیم.

اگر کسی معتقد است که اصالت با آخرت است و دنیا بستری برای آخرت و مزرعه و کشتزاری است که در آخرت محصول آن درو می شود، باید اهتمام چنین شخصی به مسایل اخروی بیش از مسایل دنیوی باشد و هر کاری که در دنیا انجام می دهد به قصد افزایش محصول اخروی باشد. حال اگر بر خلاف آن فلسفه و سخنی که بر زبان می راند شخص را ببینیم که در حال دنیای خویش است و هیچ کاری برای آخرت خویش انجام نمی دهد باید او را منافق بدانیم که سخن و رفتارش با هم در تضاد است و ظاهر و باطن او یکسان نیست؛ زیرا چیزی را می گوید و اعتقاد دارد در حالی که بر خلاف آن به چیز دیگری عمل می کند.

بنابراین، مسلمانی را نباید در سخن افراد جست و جو کرد، بلکه باید در رفتار و اخلاق او جست و جو و ردگیری کرد. اگر کسی را بخواهیم مسلمان بدانیم باید ببینیم تا چه اندازه به مکارم و محاسن اخلاقی متخلق شده است و تا چه اندازه رفتارهای خوب و نیکی را از خود بروز می دهد؛ به هر میزان که اخلاق نیک در وی بیش تر و قوی تر باشد به همان میزان او را مسلمان تر خواهیم دانست.

ایمان مساوی حب و بغض

از نظر آموزه های قرآنی اسلام ، ایمان چیزی جز حب و بغض نیست. در حقیقت ایمان تنها عقد العقل و یک قضیه ذهنی و قطع و یقین اندیشه ای و جزمی در ذهن و عقل نیست، بلکه ایمان افزون بر عقد ذهنی نیازمند عقد قلبی است. این گونه است که عقیده شکل می گیرد؛ زیرا فراتر از عقد است و محکم تر و استوارتر؛ چرا که در قلب نفوذ و رسوخ کرده و در آن جا قرار گرفته است؛ چیزی که در قلب راه یابد به سادگی نمی توان آن را بیرون راند.

این که گفته شده ایمان بر سه محور عقل و قلب و عمل استوار است، بیان دیگری از این حقیقت است که اگر اندیشه جزمی به عواطف و احساسات پیوند نخورد و در عمل و عزم شخص، خودش را نشان ندهد نمی توان از ایمان سخنی گفت. بخش عواطف همان حب و بغض یعنی گرایش و گریزش است که انسان را به سوی انجام عمل مبتنی بر اندیشه سوق می دهد. در حقیقت این فلسفه زندگی که باور و عقیده شده و با عواطف و احساسات شخص عجین و آمیخته شده خودش را در سبک زندگی نشان می دهد و شخص همان رفتاری را انجام می دهد که فلسفه زندگی و بینش و نگرش هایش بیان می کند.

امام جعفر صادق(ع) در تبیین مفهوم ایمان و کمال آن می فرماید: من أحب لله و أبغض لله و أعطي لله فهو ممن كمل إيمانه؛ هر كه براي خدا دوست دارد و براي خدا دشمن دارد و براي خدا عطاء كند ، از كساني است كه ايمانش كامل است .(اصول كافي ، ج 3 ، ص 189)

بهترین مسلمان

اکنون که دانسته شد مسلمانی در عمل و اخلاق فرد است و ایمان نیز مرتبط با حب و بغض است، باید گفت که بهترین مسلمان کسی است که حب و بغض او برای خدا است و در عمل و رفتار خویش برای خدا غضب کرده و بغض می ورزد و برای خدا محبت می کند و عشق می ورزد.

این مطلب را در زندگی و سبک زیست خویش نشان می دهد، به گونه ای که هر کس او را می بیند می داند که برای خداوند است که خشم گرفته یا خشنود شده است. پس تابع هواهای نفسانی نیست و هوس های زودگذر مادی و دنیوی او را بازیچه خود قرار نمی دهد و به این سو و آن سو نمی کشاند.

خداوند در آیه 29 سوره فتح می فرماید: مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ؛ محمد پيامبر خدا ، و کسانی که با او هستند بر کافران سختگيرند و با يکديگر مهربان .

امام جعفر صادق (ع) نیز می فرماید: ثلاث من علامات المؤمن : علمه بالله و من يحب و من يبغض ؛ سه چيز از علامات مؤمن است : شناختن خدا و شناختن دوستان و دشمنان خدا .(اصول كافي ، ج 3 ، ص 192)

پس اگر بخواهیم مسلمانی را بهتر از مسلمانی بدانیم وبشناسیم ملاک باید همین حب و بغض باشد. بنابراین وقتی دو مسلمان را می بینیم که یکی محبت بیش تر از خود نسبت به مسلمانی دیگر نشان می دهد از این جا می فهمیم که عنصر اسلام و ایمان در این فرد قوی تر از شخص دیگر است. امام صادق(ع) در باره ملاک و معیار برتری و بهتری می فرماید: ان المسلمين يلتقيان ، فافضلهما أشدهما حبا لصاحبه؛ از دو مسلمان كه به هم برخورد مي كند آن كه ديگري را بيشتر دوست دارد بهتر است .( اصول كافي ، ج 3 ، ص 193)

کسی که آخرت گرا و دنیا گریز است و محبت و بغض او الهی است، می کوشد تا به دیگر مسلمان بیش تر خیر را برساند و با از خود گذشتگی و ایثار چنان که اهل بیت عصمت و طهارت بر اساس آیات سوره انسان انجام دادند با مسلمانان برخورد خواهد کرد. خود نسبت به دنیا زاهد است ولی برای دنیا دیگران تلاش می کند تا آنان در آسایش باشند. این زهد را بر دیگران حتی خویشان تحمیل نمی کند. خودش زاهد دهر است ولی برای همسر و فرزندش همه چیز را فراهم می آورد. امام صادق(ع) می فرماید: جعل الخير كله في بيت و جعل مفتاحه الزهد في الدنيا؛  همه خير در خانه اي نهاده شده و كليدش را زهد و بي رغبتي به دنيا قرار داده اند.(اصول كافي ، ج 3 ، ص 194)

البته هر کسی به این مقام نمی رسد بلکه تنها کسانی به این مقام می رسند که در راه راست گام برداشته و مورد عنایت و فضل الهی قرار گیرند؛ زیرا زهد ورزی در جهانی که همه چیز آن کشش افزا است و آدمی را به سوی خود جلب می کند و انسان باید نقد را برای نسیه آخرت ترک کند سخت و دشوار است. از این روست که امام صادق(ع) می فرماید: اذا أراد الله بعبد خيرا زهده في الدنيا و فقهه في الدين و بصره عيوبها و من أوتيهن فقد أوتي خير الدنيا و الاخرة ؛ چون خدا خير بنده اي را خواهد او را نسبت به دنيا بي رغبت و نسبت به دين دانشمند كند و به دنيا بينايش سازد و به هر كه اين خصلتها داده شود خير دنيا و آخرت داده شده است.(اصول كافي ، ج 3 ، ص 196)

انجام واجبات الهی نشان دهنده میزان محبت فرد به خداوند است. این محبت به خداوند در محبت به انسان های دیگر و انجام تکالیف و واجبات به ویژه اجتماعی بروز و ظهور می کند. از این روست که انفاق و اطعام و احسان به عنوان یک واجب الهی در دستور کار قرار می گیرد. اصولا واجبات الهی بیش تر در حوزه رفتار اجتماعی نمود و بروز دارد و اگر کسی بخواهد میزان ایمان شخصی را به دست آورد باید بنگرد تا چه اندازه شخص به واجبات اجتماعی خود عمل می کند؛ زیرا امام جعفر صادق (ع) فرموده که خداوند متعال فرموده است : قال الله تبارك و تعالي : ما تحبب إلي عبدي بأحب مما افترضت عليه ؛ بنده من با چيزي محبوبتر از انجام واجبات به من دوستي نكند .(اصول كافي ، ج 3 ، ص 129)

به سخن دیگر، ایمان در محبت خودش را بروز می دهد و محبت نیز در عمل و رفتار اجتماعی و به ویژه واجبات اجتماعی بروز و ظهور می کند. این گونه است که اهل نماز و عبادت بیش ترین بذل و بخشش را دارد و اهل انفاق و دادن حقوق مالی دیگران است؛ چنان که خداوند در آیات 22 تا 25 سوره معارج می فرماید: إِلَّا الْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ؛ همان كسانى كه بر نمازشان پايدارى مىكنند. و همانان كه در اموالشان حقّى معلوم است، براى سائل و محروم.

پس اهل نماز، اهل محبت و انجام واجبات اجتماعی به ویژه مالی هستند و حقوق مردمان را از دسترنج خودشان می دهند.

البته برخی از مسلمانان می خواهند کار خوب بکنند و بهترین ها و برترین ها باشند ولی گاه خطا و اشتباه می کنند. در این موارد باید به نیت اشخاص مراجعه کرد؛ زیرا کسی که با دیگری رفت و آمد دارد خصوصیات آن دیگری را به دست می آورد و می تواند به سادگی رفتارهایش را بر اساس نیت های آن شخص ارزیابی و داوری کند. همین کار را خداوند نسبت به اهل بهشت و دوزخ انجام می دهد؛ زیرا آن چه مهم است نیت افراد و حسن فاعلی است که البته اگر با حسن فعلی جمع شود خیلی خوب است اما از آن جایی که حسن فعلی در بیش تر اوقات با اما و اگر مواجه می شود ملاک اصلی همان حسن فاعلی است؛ از این رو گفته می شود : نیه المومن خیر من عمله ؛ نیت مومن بهتر از عملش است؛ زیرا آدم گاهی بهترین فکر را برای انجام کاری دارد ولی شرایط آن چنان باید و شاید فراهم نیست و خروجی کم تر و پست تر از آن چیزی است که نیت داشته است.

به هر حال، آن چه باید ملاک و معیار قرار گیرد همان نیت افراد باشد که البته با کسانی که آشنا هستیم خیلی راحت می توانیم این سنجش و ارزیابی را داشته باشیم. امام جعفر صادق (ع) درباره تاثیر نیت و ملاک قرار گرفتن آن می فرماید: إنما خلد أهل النار في النار لأن نياتهم كانت في الدنيا أن خلدوا فيها أن يعصوا الله أبدا . و إنما خلد أهل الجنة في الجنة لأن نياتهم كانت في الدنيا أن لو بقوا فيها أن يطيعوا الله أبدا ، فبالنيات خلد هؤلاء و هؤلاء . ثم تلا قوله تعالي : ” قل كل يعمل علي شاكلته ” قال : علي نيته .؛ اهل دوزخ از اين رو در دوزخ جاودان باشند كه نيت داشتند اگر در دنيا جاودان باشند هميشه نافرماني خدا كنند و اهل بهشت از اينرو در بهشت جاودان باشند كه نيت داشتند اگر در دنيا باقي بمانند هميشه اطاعت خدا كنند پس اين دسته و آن دسته به سبب نيت خويش جاوداني شدند ، سپس قول خداي تعالي را تلاوت نمود : بگو هركس طبق طريقه خويش عمل مي كند . فرمود : يعني طبق نيت خويش .(اصول كافي ، ج 3 ، ص 135 – 136)

به هر حال، بهترین مسلمان از نظر امام صادق(ع) کسی است که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن و اسلام، به دیگری محبت بیش تری داشته باشد و با انجام واجبات و تکالیف خویش نسبت به دیگر مسلمانان از در احسان و اکرام وارد شود.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا