انسان در قیامت

بسم الله الرحمن الرحیم

بررسی احوالات انسان در قیامت به ما این امکان را می دهد تا در برابر هول و احوال آن بیش تر اهتمام و توجه یافته و برای رهایی از وضعیت های خطرناک آن جا در همین دنیا فکری نماییم تا با ره توشه تقوا که در ماه مبارک رمضان و با اعمال عبادی از واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات به دست می آوریم، آخرتی سعادتمند برای خود رقم زنیم. نویسنده با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن وضعیت انسان در قیامت را تبیین نموده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

روز آبرومندی و بی آبرویی

انسان دوست می دارد که در هر جا مورد احترام و تکریم قرار گیرد و از هر گونه خواری و ذلت فرار می کند؛ پس باید گفت گرایش به احترام و گریزش از خواری امری فطری است. بر این اساس، انسان دوست می دارد تا در قیامت دارای آبرومندی باشد و از احترام خاص بهره برده و از خواری و ذلت دور باشد. خداوند در آیات قرآنی از جمله آیه 13 سوره حجرات دست یابی به کرامت و تکریم و احترام را در گرو کسب و تحصیل تقوای الهی دانسته و بیان نموده هر کسی با تقواتر با کرامت تر خواهد بود. از همین روست که پیامبران خواهان تقوای الهی و دست یابی به تکریم خداوندی بوده و برای تحصيل آبرومندى در قيامت و رهایی از خواری دست به دعا و نیایش بر می داشتند(شعراء، آیات 69 و 70 و 87) و بر همین سنت اولواالالباب و خردمندان به درگاه پروردگار، براى دستيابى به آبرو و سربلندى در قيامت دست به دعا داشتند.(آل عمران، آیات 190 تا 194)

در آن روز هر کسی عزت و ذلت خویش را که در دنیا رقم زده می بیند(واقعه، آیات 1 تا 3) و این گونه است که روز گشاده رويى و شادمانى برخى چهره ها و غبارآلودى و سياهى برخى ديگر خواهد بود.(عبس، آیات 38 تا 41؛ ال عمران، آیه 106)

روز قیامت به عنوان نشانه خواری و ذلت بر بينى صاحب رذايل و خصال ناپسند داغ می نهند.(قلم، آیات 10 تا 16) خداوند در قرآن روز قیامت را روز تسلیم و خضوع همگان در برابر خداوند دانسته به طوری که دیگری تکبر و غروری برای انسانی نمی ماند(طه، آیات 108 تا 111نمل، آیه 87)

آرزوهای دست نیافتنی و دست یافتنی

انسانها دارای آرزوهای متعدد و متنوع و متضادی هستند. در دنیا می تواند به برخی از آن ها دست یابد؛ اما در آخرت این آرزوها دست یافتنی نیست؛ زیرا انسان هر آن چه که در دنیا کشته را درو می کند؛ پس اگر چیزی را برای آخرت آماده نکرده باشد، نمی تواند امید داشته باشد که به آن آرزوی خویش برسد. در آن جا کسانی که در دنیا گناه کرده اند، آرزومند دور بودن از اعمال بد خويش را از خود می کنند که شدنی نیست. (آل عمران، آیه 30)

البته برای کسانی که کارهای خوب و نیکی در دنیا داشته باشد، آن روز، روز دست یافتن به همه آرزوهایی است که در دنیا اصولا شدنی نیست و خوشبختی مطلق و سعادت بی پایان ابدی را می توانند به دست آورند.

روز تنهایی و آدم های تنها

انسان ها در دنیا در اجتماع زندگی کرده و با ضابطه هایی چون خرید و فروش، و رابطه هایی چون خویشاوندی و دوستی نیازهای خویش را برطرف می کنند؛ اما در آخرت با آن که انسان ها در کنار هم هستند، ولی هیچ اجتماعی نیست، بلکه تنها جمعیتی است که ایستاده و هر کس به فکر کار خویش است. از این روست که همگی از هم می گریزند و پدر و فرزند و برادر و خواهر نمی شناسند.(آل عمران، آیه 9؛ نساء، آیه 87؛ هود، آیه 103؛ تغابن، آیه 9؛ عبس، آیات 24 تا 27) پس نه ضابطه ای به نام خرید و فروش است نه رابطه ای به عنوان دوستی و خویشاوندی.(بقره، آیه 254؛ ابراهیم، آیه 31) انسان ها در آن روز همانند پروانه ها در همه سطح قیامت پراکنده و منتظر حسابرسی خودشان هستند.(قارعه، آیات 1 و 4) بی آن که کسی پاسخ گوی اعمال دیگری باشد(بقره، آیات 48 و 123) و کسی نمی تواند برای دیگری کاری انجام دهد(انفطار، آیه 19) و هر کسی بر آن است تا از اعمال خویش تنها دفاع کند(نحل، آیه 111) و از دیگری بگریزد(عبس، آیات 34 تا 37)

در روز قیامت، آدم های بی تقوا که با هم دوست بودند دشمن می شوند(زخرف، آیه 67) و هر کسی دیگری را لعنت می کند و با هم دشمنی می ورزند(عنکوت، آیه 25) همان طوری که روز قيامت، روز دشمنى اهل حق و اهل باطل، در محضر خدا است و این مخاصمه و درگیری خود را نشان می دهد(زمر، ایه 31) یعنی همان طوری که کافران دوست نما در دنیا در آخرت علیه هم خواهند بود، دشمنی حق و باطل در آخرت نیز خود را نشان می دهد ؛ زیرا روز جدا شدن حق و باطل یعنی یوم الفصل و جدایی است. در آن روز، هیچ کسی مالک چیزی نیست و نمی تواند سود و ضرری به دیگری برساند(سباء، آیه 42)

روز امنیت و نا امنی

قیامت روز امنیت برای مومنان نیکوکار است ؛ زیرا خداوند در آیه 89 سوره نمل فرموده که احسان و اجراى كار نيك، عامل ايمنى از اهوال قيامت است و در آیه 40 سوره فصلت نیز بیان کرده که ايمان به آيات الهى، مايه برخوردارى از امنيّت، در قيامت خواهد بود.

در برابر کسانی که ایمان نداشته و کار نیک را همراه با ایمان انجام نداده باشند، بهره خویش را تنها در دنیا برده و نتیجه کار نیک بی ایمانی خویش را در آن جا چیده اند، و امروز در قیامت هیچ بهره ای ندارند تا در سایه آن امنیت یابند؛ چرا که روز قیامت ، روز انتقام از کافران و بدکاران است(دخان، آیه 16)؛ یعنی آنانی که نه ایمان داشته و نه کار خوبی کرده اند و هم چنین کسانی که نیکوکار بودند ولی ایمانی نداشته و بهره خویش را در دنیا برده اند. در آن روز، کافران بدکار ، از تلخ و هول آن هراسان خواهند بود و زمان بر آنان بسیار سخت خواهد گذشت.(قمر، آیه 46) در آن روز برای مجرمان پناهگاهی نیست تا بدان پناه برند و خود را از عذاب برهانند یا تخفیف به دست آورند(شوری، آیه 47؛ قیامت، آیات 5 تا 11)

روزآشکاری نهان ها

همه آنچه در زمین نهان است ، آن روز آشکار می شود(زلزال، آیات 1 تا 3)؛ و انسان هم چون گیاه از زمین می رویند و در پیشگاه خداوند حاضر می شوند(مطففین، آیات 5 و 6؛ نوح، آیه 17) و رازها و اسرار نهان آشکار می شود(غافر، آیه 16؛ طارق، آیه 9) و هر کسی نتیجه ایمان و عمل خویش را می بیند که نهان بوده و جزو اسرار و خفیات به شمار می رفته است و آن جا است که متذکر اعمال خویش خواهد شد(نازعات، آیه 35؛ فجر، آیه 23) و سعید و شقی وضعیت خویش را می بیند.(هود، آیه 105)

در آن روز، انسانها به احوال و اعمال خود و آگاهی و بصیرت کامل داشته (قصص، ایه 75؛ سجده، آیه 12) و هر کسی آن چه را نیت کرده و انجام داده حاضر می یابد.(کهف، آیه 49؛ آل عمران، آیه 30 و آیات دیگر) و اعضا و جوارح انسانی علیه او شهادت می دهد(نور، آیات 23 و 24) و کتمان کنندگان حق و دنیا خواهان بى بهره از تزكيه الهى و پاكى گناهان خود خواهند بود(بقره، آیه 174؛ آل عمران، آیات 75 و 77) و همگی در آن روز تسلیم خداوند خواهند بود و ظالمانی که در دنیا با استکبار و ظلم حاضر به تسلیم نبودند دست هایشان بالا می رود و سر به زیر تسلیم خداوند خواهد شد.(صافات، آیات 22 تا 26؛ نحل، آیات 86 و 87)

در روز قیامت و کافران از زنده شدن و بيرون آمدن از قبرهاى خود شگفت زده می شوند(یس، آیات 47 و52) و مشرکان و منکر معاد بهت زده از زنده شدن خود به هم می نگرند.(صافات، آیات 15 تا 20) در آن روز انسان از حوادث و گزارشهاى زمين تعجّب و اظهار شگفتى می کند(زلزال، آیات 1 تا 3) و مجرمان، از جامعيّت نامه اعمال شان با تعجب می نگرند.(کهف، ایه 49)

در آن روز، حقیقت توحید بر همگان آشکار می شود(مائده، آیات 116 تا 119؛ انعام، آیات 22 و 23) در حالی که اکثریت مردم نسبت به آن روز و حقیقت توحید و معاد در جهل و نادانی در دنیا بودند(حاقه، آیه 3؛ مرسلات، آیه 14؛ جاثیه، آیه 26)

اهوال وحشتناک قیامت

روز قیامت روز وحشت و ترس است. در آن روز مجرمان به سوى جهنّم، در حال تشنگى روانه می شوند(مریم، آیه 86) و آتش فروزان دوزخ را می بینند و می یابند(فرقان، آیات 11 تا 14) پس دیگر فرصتی برای بازگشت و توبه نمی یابند(روم، آیه 457) و هیچ عذر و بهانه ای پذیرفته نمی شود(همان)

در قيامت چشمها از شدّت ترس فرو افتادگى یابد(نازعات ، ایات 6 و 9) و چشمها از شدت وحشد به گردش در آید(قیامت، آیات ، 7 و 10) اعراض كنندگان از ياد خدا کور و نابینا در محشر حضور یابند(طه، آیات 124 و 125) و چشمهاى برخى انسانها وارونه می شود(انعام، آیه 110) ؛ چنان که چشمان انسان همراه گوش و قلب مورد بازخواست قرار می گیرد(اسراء، آیه 36) و چشم دشمنان خدا در قيامت درباره اعمال خود شهادت دهد. (فصلت، آیات 19 تا 22)

آن روز واقعا روز وحشتناکی است. از همین روست که حتی مردان الهى و عبادت كنندگان، بيمناك از روز قيامت هستند(نور، آیات 36 و 37) و برای همین اطعام خالصانه ابرار به مستمندان، با انگيزه خوف از روز سخت قيامت انجام می گیرد(انسان، آیات 5 تا 10)

از نظر قرآن ترس مومنان از قیامت حق (شوری، آیات 17 و18) و خوف از قيامت و كيفر آن، ويژگى قابل ستايش ابرار است(انسان، آیات 5 و 7)؛ چرا که توجّه به سختى قيامت، سبب خوف و بيم از آن می شود(نور، آیه 37) از همین روست که پیامبر(ص) مامور می شود تا انسان های بیمناک را از آن روز بیم دهد(نور، آیه 37) و برای همین است که خداوند بر لزوم ترس و پرواى انسان از روز پر مخاطره قيامت تاکید دارد(بقره، آیات 48 و 123 و 281) و خداوند سفارش می کند که انسان ها همگی از آن روز بهراسند(لقمان، آیه 33) و خود را برای آن روز آماده کنند ؛ چنان که متقین خداترس این گونه هستند.(انبیاء، آیات 48 و 49) چرا که هر موجود باشعوری در آسمان و زمین از آن روز هراسان است.(نمل، آیه 87)

البته در آن روز، کافران و مشرکان نیز از مشاهده دوزخ به وحشت می افتند، ولی این ترس و وحشت آنان هیچ تاثیر مثبتی نخواهد داشت ؛ زیرا زمان عبرت گیری گذشته است(دخان، آیات 10 تا 13؛ محمد، آیه 18؛ فجر، آیه 23) از همین روست که عذر و بهانه جویی آنان نیز پذیرفته نمی شود(روم، آیه 57؛ غافر، آیه 52؛ تحریم، آیه 7)

در آن روز، قلوب آدمی در تقلب دایمی است(نور، آیه 37؛ نازعات، آیه 8) و آثار ترس و وحشت بر دلها آشکار می شود(غافر، آیه 18) و تنها قلب مضطرب از هراس قيامت است که با صدور امر خداوند به شفاعت آنان آرام شده و دل فارغ از ترس و اضطراب می شود.(سباء، آیه 23)

در آن روز، همگی احساس خسران و زیان می کنند؛ چه کسانی که ایمان و عملی نداشته و چه کسانی که داشتند ولی از نظر رتبه و درجه کم و در درجه عالی و نهایی نبوده است. در آن روز کافران در می یابند که سرمایه وجودی خویش را در دنیا به تباهی داده و زیان عظیمی را بر خود بر کرده اند(انعام، آیه 12) در آن روز کسانی که دنبال مال و ثروت و قدرت و دیگر اعتبارات و زینت های دنیا بوده اند و خود را مالک آن ها می دانستند می فهمند که مالک نبودند(حاقه، ایات 26 تا 28؛ شعراء، آیه 88 و ایات دیگر) و اگر می خواستند مالک چیزی باشند بهتر بود که مالک عبادت(حمد، آیات 1 تا 5)، حمد الهی(همان)، استعانت از خدا و هدایت بودند(حمد، آیات 1 تا 6)

آن روزی است که مواقف آن بسیار زیاد به اندازه پنجاه موقف اصلی با بلندای هر روز پنجاه تا هزار سال است. باید در هر موقف بیایستد و پاسخ گوی اعمال و نیات خویش باشد(انعام، آیات 27 و 30 ؛ سباء، آیه 31؛ صافات، ایه 24 و ایات دیگر) در حالی همین موقف برای متقین همانند دو رکعت نماز و یا کم تر از آن طول می کشد چنان که در روایات آمده است.

در آن روز قيامت، روز يأس و نوميدى مجرمان است (روم، آیه 12) چرا که چیزی برای توشه آخرت از تقوا با خود همراه نیاورده اند و باید بی توشه سبکبار از تقوا به سمت دوزخی بروند که برای هیچ داران است، آنانی که حتی سرمایه وجودی خویش را در تجارت دنیا به باد فنا داده و نه تنها با خداوند معامله و تجارت پرسودی نکرده اند بلکه حتی سرمایه خویش را حفظ نکرده اند تا با همان سرمایه اولی و ابتدایی خدا داد یعنی فطرت به پیشگاه خداوند بیابند و دست کم در درجات نخست بهشت ساکن شوند.

روز صداقت و راستی

قیامت روز صداقت و راستی است و در آن روز جز راستی و راستگویی چیزی پذیرفته نمی شود. بنابراین کسی که عادت به دروغ داشته باشد در قیامت هر چند که به خصلت خویش دروغ می گوید ولی رسوا می شود؛ زیرا روز راستی است. در آن روز راستی راستگویان که عادت به راستی داشتند سود می دهد و آنان بهره مند از راستی و راستگویی و صداقت خویش می شوند.(مائده، آیه 119) به ویژه آن که اگر دروغ گویان زبانش به دروغ عادت کرده ، خداوند زبانشان را می دوزد و اجازه می دهد تا دیگر اعضا و جوارج به سخن در آیند و حقیقت را آشکار کرده و با راستی گواهی اعمال بد مجرمان و کافران و بدکاران را می دهند.(نور، آیات 23 و 24)

اصولا دروغگو چون عادت به دروغ کرده نمی تواند از این خصلتی که ملکه بلکه مقوم ذات و هویت وجودی اش شده رهایی یابد، همان طوری که کسی که عادت به سجده نکرده نمی تواند در قیامت سجده کند با آن که به آن دعوت می شوند(قلم، ایات 41 و 42)

به سخن دیگر، انسان باید کارهای خوب و نیک را آن اندازه تکرار کند که عادت و ملکه و مقوم وجودش شود، زیرا اگر این گونه عمل نکند کارهای بد ملکه و مقوم هویتی او می شود و شاکله شخصیت او را می سازد به طوری که در قیامت نیز از او جدا نخواهد شد؛ زیرا مقوم ذات انسان با انسان در قیامت خواهد بود.

از آن جایی که دروغ گو اهل صدق و صداقت و گواهی به حق نیست، اجازه سخن گفتن به او داده نمی شود و خداوند نیز با آنان سخن نمی گوید و آنان را مخاطب خود قرار نمی دهد(بقره، آیه 174)

خداوند بیان می کند که نیازی نیست تا از اعمال افراد و نیات آنان سوال شود؛ زیرا چنان که گفته شد روز آشکار شدن نهان ها است و هر کسی هر آن چه کرده را مجسم می بیند و اعمال تجسم یافته و نیات خودش را آشکارا نشان می دهد؛ پس نیازی نیست تا بازخواستی به آن معنا که در دنیا انجام می شود صورت گیرد، بلکه گناه كاران در قيامت با حقیقت وجودی که تجسم می یابد شناخته می شوند و دیگر از گناه انس و جنّ در آن عرصه به معنای دنیوی نمی شود.(رحمن ،آیه 39)

بر اساس آن چه گفته شد دانسته می شود که شکوائیه و گلایه برخی از مشرکان و کافران از بتان و رهبران کفر بی جا و دروغ است(نحل، آیه 86؛ احزاب، آیات 67 و 68)؛ زیرا آنان واقعا باور به آنان داشته و چون عادت به دروغ دارند این گونه تظاهر می کنند و می خواهند فریب نمایی کنند.

آن چه بیان شد تنها گوشه ای از وضعیت انسان در قیامت است که در ایات قرآنی پرداخته شده است. همین گوشه ای از این واقعیت و حقیقت می تواند برای کسانی که می خواهند ابدیت را در سعادت باشند عبرت آموز و تذکر است و کسانی که نمی خواهند حتی اگر همه اوضاع گفته شود، باز همان راه گمراهی خویش را می روند و بر آن پافشاری و اصرار کرده و حتی دیگران را نیز گمراه می سازند و تباهی را برای آنان نیز رقم می زنند و به عنوان پرچمداران و رهبران کفر گام بر می دارند. باشد که تذکر یافته و عبرت گیریم و راه تقوا پیشه کنیم و متقی شویم به ویژه در ماه مبارک رمضان که ماه خودسازی و کسب تقوا است.