امنیت به عنوان مهم ترین دغدغه انسانی، بخش مهمی از قوانین را به خود اختصاص داده است. به این معنا که بیش تر قوانین در راستای تامین این مهم نوشته و وضع شده است؛ زیرا زندگی به ویژه اجتماعی انسان بی تامین امنیت ، زندگی سختی است.
بسیار از قوانین اسلامی نیز در راستای تامین امنیت افراد جامعه وضع شده است. قوانین به گونه ای در اسلام وضع شده تا افزون بر مجازات کسانی که امنیت را در خطر می افکنند و از حدود قرمزها تجاوز می کنند، بستری مناسب برای بازداشت دیگران از اختلال به امنیت را فراهم می آورد. از این رو می توان گفت که نقش پیشگیرانه ای داشته و زمینه روحی و روانی را چنان دگرگون می کند که کسی به خود جرات تعرض به حریم امنیت فردی و اجتماعی دیگران را نمی دهد.
نویسنده در این مطلب بر آن است تا با بررسی آیات قرآنی ، مساله اعدام در قوانین اسلامی را تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
قوانین اسلامی ، قطعات پازلی
یکی از اسباب بازی های معروف در میان کودکان پازل است. پازل قطعاتی، از یک طرح کلی است که به شکل ناموزون و نامتناسب در ظاهر بریده شده است ولی هر گاه قطعات را به درستی در کنار هم بگذاریم ، طرحی زیبا و موزون و متناسب به دست می آید که بسیار خیره کننده است. این روش در بسیاری دیگر از امور مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان نمونه در تابلوهای الکترونیکی که برای تبلغیات استفاده می شود از همین روش پازلی و قطعات استفاده می شود که ما آن چه را می بینیم عکس ها و یا فیلم هایی است که از کیلومترها نیز به چشم می آید این در حالی است که هر بخش آن از طریق دستگاه و وسیله ای جداگانه پردازش و پخش می شود و تنها زمانی تصویر کامل ارایه می شود که همه این قطعات و بخش ها به طور دقیق و همزمان عمل کنند.
بسیاری از قوانین اسلامی ، هم چون قطعات پازل می ماند که اگر به طور مجزا و جداگانه دیده شود نه تنها نامناسب بلکه ضد اخلاقی و انسانی تلقی می شود. به عنوان نمونه مساله حقوق زنان که اگر به طور جداگانه دیده شود، تبعیض جنسیتی و ظلم به حقوق زنان است. اما هر گاه در کنار دیگر قوانین ملاحظه شود و در یک کل به این مجموعه نگریسته شود آن گاه معلوم می شود که بسیار حکیمانه قوانین وضع و جعل شده است.
حجاج خانه خدا هماره از امنیت در مکه و مدینه سخن می گویند و این که مغازه ها را هنگام نماز رها می کنند و به نماز می روند و یا می ایستند بی آن که کسی جنسی را بدزد. ستایش این شیوه و ارزش گذاری نسبت به امنیت مکه و مدینه هماره ورد زبان هر حاجی است. ولی هر گز کسی در ریشه این امنیت و خاستگاه آن اندیشیده و از خود پرسش کرده است که خاستگاه این امنیت چیست؟ بی گمان هیچ کسی به قوانین سخت گیرانه که در این کشور بر اساس قانون اسلام اجرا می شود ، فکر نکرده است. در این کشور هر کسی چیزی را بدزد دست وی قطع می شود. همین تشدید مجازات است که امنیت مطلوبی را در مکه و مدینه فراهم آورده است. حال اگر بی توجه به امنیت ایجاد شده از این راه ، تنها به قطع دست دزدان اشاره شود، عملی غیر انسانی تلقی می شود و آه از نهاد هر کسی بر می آید.
در بسیاری از کشورهای اروپایی، رانندگی بسیار دقیق انجام می شود و هیچ کس به خود اجازه نمی دهد از چراغ قرمز راهنمایی و رانندگی بگذرد و یا از سرعت مجاز تجاوز کند. ریشه این رفتار را می بایست نه تنها در فرهنگ آن کشورها بلکه در قوانین سخت گیرانه آن ها جست. این کشورها مجازات سختی را برای تخلفات رانندگی وضع کرده اند که شخص به خود اجازه عبور از خطوط قرمز قوانین را نمی دهد.
آبادانی کشورهای اروپایی از مالیات های سنگینی است که گرفته می شود. در برخی از کشورها این مالیات ها تا حد نصف از درآمد را شامل می شود.
این در حالی است که ما ایرانی ها توقع و انتظار داریم تا کشور ما در مسایل رانندگی و آبادانی همانند کشورهای اروپایی باشد، در حالی که همه ما به هر شکلی شده از خطوط قرمز قوانین می گذرییم و به هر دوز و کلکی شده از پرداخت کم ترین مالیات بر در آمد فرار می کنیم و هر گونه سخت گیری را ضد بشر و حقوق انسانی بر می شماریم.
در قوانین اسلامی، این حکم درباره پدر است که اگر فرزند خویش را بکشد ، قصاص نمی شود و تنها بر اوست که دیه ای را پرداخت کند و از کارش توبه و استغفار کند و منتظر عذاب الهی در آخرت باشد. اما در دنیا به عنوان قاتل قصاص و مجازات نمی شود. اگر به خوبی در این حکم توجه شود، به آسانی می توان دریافت که این حکم می تواند حکمت های چندی داشته باشد. می دانیم هر انسانی فرزند خویش را از جانش بیش تر دوست می دارد و رفتار خشونت آمیز و یا جنایت گونه پدر نسبت به فرزند بی گمان ریشه در حالت عدم تعادل روانی وی دارد. حال اگر کسی را به سبب عدم تعادل روانی، مجازات نکنند ، در کشورهای اروپایی و غربی عین تمدن و فرهنگ است حتی اگر قاتل کسی را غیر از فرزند خویش کشته باشد ولی اجرای حکم اسلامی در حق پدر عین بی عدالتی و بطلان قوانین نادرست اسلامی است.
کسی که با معیارهای دوگانه به داوری و قضاوت نسبت به قوانین اسلامی و اجرای آن می پردازد همانند رفتار دوگانه و متضاد کشورهای غربی نسبت کشورهای اسلامی، را در پیش گرفته است و می بایست در عقل و انصاف خویش شک و تردید کند.
قوانین اسلامی ، قطعات یک پازل است که اگر به درستی در کنار هم قرار گیرد، نه تنها درست، خردمندانه ، حکیمانه است بلکه تصویری کامل از زندگی در سایه امنیت و آرامش و آسایش را برای همگان به ارمغان می آورد که مطلوب و آرمان همه بشر در طول تاریخ بوده و هست.
اعدام ، مجازات و پیشگیری
یکی از احکام اسلامی که در آیات قرآنی بدان اشاره شده ، حکم اعدام است. اعدام به معنای نیست و نابود کردن و کشتن به دو منظور اولی مجازات و قصاص انجام می گیرد ولی حکمت پیشگیری در این قانون و اجرای آن را نمی بایست نادیده گرفت.
بسیاری از مردم با دیدن کسی که دست وی به سبب دزدی به مقدار مشخص در هنگام سیری و تامین نیازهای نخست زندگی اش ، قطع شده است از عمل دزدی گریزان می شود و به خود اجازه نمی دهد تا نزدیک آن شود. زمانی که پلیس راهنمایی و رانندگی با خواباندن یک ماهه اتومبیل های متخلف و خطرآفرین ، حرکتی را برای تامین امنیت جاده ای فراهم آورده است، مقدار این گونه رفتارهای خطرساز بسیار کاهش یافته است. دوستی می گفت : اگر اتومبیلی که پشت خطوط عابر پیاده توقف نکند، جریمه های سنگینی را می بایست پرداخت کند، راننده به خود اجازه نمی دهد تا روی خط بایستد و یا از چراغ قرمز عبور کند. حال اگر به وی گفته شود که اتومبیل متوقف یا مصادره می شود آن گاه کسی به خود جرات چنین عملی چون عبور از خطوط قرمز قوانین را نمی دهد.
در هنگامی که دست دزد به سبب دزدی قطع می شود دیگران به خود اجازه نمی دهند تا کاری کنند عمری بی دست باشند و انگشت نما خلایق گردند. البته در قطع دست دزد و هر مجازات سخت و شدیدی، شرایط سختی نیز دیده شده است. افزون بر این که اثبات بسیاری از جرم هایی که قوانین سختی دارند به سادگی شدنی نیست. در اثبات جرم دزدی شرایطی چون مقدار مبلغ دزدی، حرز، وضعیت دزد و جامعه مطرح می باشد. اگر شخص به سبب فقر و نداری برای ارتزاق و حفظ جان خود دزدی کند حکم درباره وی اجرا نمی شود. در باره زنا نیز شرایط سختی برای اثبات و اجرای حکم وجود دارد که خواننده محترم می تواند به منابع مربوط به آن مراجعه کنند.
در مساله قصاص قاتل و مجازات وی نیز شرایط سخت گیرانه بسیاری برای اثبات وارد شده است که از جمله می توان به اثبات قتل عمدی اشاره کرد.
اما پس از اثبات همه شرایط و وجوب و لزوم قصاص، افزون بر این که شخص مجرم با قصاص و اعدام مجازات می شود بلکه دیگران نیز هرگز به سوی این حرکت مجرمانه حرکت نمی کنند. در کشورهای اروپایی به سبب لغو حکم اعدام و مجازات زندان ، افزون بر این که هزینه بسیاری بر دولت و ملت بار می شود، جرم و جنایت نیز افزایش یافته است. شگفت این که در همین کشورها، هیچ کسی به خود جرات تعرض به پلیس نمی دهد، زیرا تعرض و کشتن پلیس ، مجازات تشدیدی حتی قتل توسط همقطاران را به دنبال خواهد داشت. این گونه است که کشتن پلیس در این کشورها حتی از سوی جنایتکاران حرفه ای صورت نمی گیرد.
در حقیقت ، تشدید مجازات نسبت به تعرضات به پلیس موجب شده است تا حریم امنیتی خاص برای آنان ایجاد شود و نوعی پیشگیری جرم نسبت به آنان پدید آید.
خداوند قصاص و اعدام را به عنوان عامل حیات و زندگی یاد می کند؛ زیرا قصاص و اعدام قاتلین عمدی موجب می شود تا کسی مرتکب قتل نشود و از ترس قصاص از انجام آن خودداری کند. از این روست که قصاص را عامل زندگی وحیات بشر می داند؛ زیرا جامعه در امنیتی قرار می گیرد که عین زندگی و حیات است ؛ افزون بر این که جان و حیات دیگران نیز این گونه حفظ می شود؛ چون قاتل اگر زنده بماند دوباره دست به قتل می زند و جان و حیات افراد دیگری را نیز می ستاند.
فلسفه اعدام
قرآن برای اعدام فلسفه و اهدافی را بیان کرده است که از جمله در آیه 33 سوره مائده ، یکی از اهداف حکم اعدام محاربان و کسانی را که علیه دولت اسلامی قیام می کنند و یا جامعه را به آشوب می کشند، به ذلت و خواری کشیدن آنان در دنیا دانسته است.
در این تعلیل و حکمت می توان به هر دو هدف مجازات یعنی مجازات شخص و پیشگیری از عمل دیگران ، توجه یافت. به این معنا که با اعدام محارب ، شخص محارب که از این طریق در جست و جو عزت بوده ، خوار و ذلیل می شود و هم آن که یاران و همفکران وی در وضعیتی قرار می گیرند که نمی توانند اقدامات محاربانه خود را ادامه دهند.
از آن جایی که محارب با رفتار خویش امنیت جامعه را در معرض خطر قرار می دهد، خداوند آن را در حکم افساد جامعه بر می شمارد و با وضع اعدام محارب می کوشد تا جامعه در مسیر اصلاح و صلاح قرا رگیرد. (مائده آیه 33)
ناگفته نماند که مهم ترین وظیفه دولت ایجاد امنیت است. محارب با عمل خود ، در برابر وظیفه اصلی و اساسی دولت قرار می گیرد و همین مساله موجب می شود تا دولت ها نسبت به هر گونه اختلال در وظیفه و مسئولیت اصلی خود ، شدت عمل به خرج دهند.
یکی از روش هایی که دشمنان اجتماع، جامعه ، ملت و دولت برای اختلال در امنیت و نظم اجتماعی مورد استفاده قرار می دهند، شایعه پراکنی است. برخی از شایعه پراکنی ها چون شایعاتی که از آن به جنگ روانی یاد می شود، به سبب نوع عمل ، از اموری است که خداوند حکم اعدام را برای آنان به معنای امنیت بخشی به جامعه و امت می شمارد.
در عصر پیامبر(ص) گروهی از منافقان در جامعه مدینه و مرکز حکومت زندگی می کردند که با شایعه پراکنی به ویژه در موقعیت های جنگی ، اختلال روانی در جامعه مدینه پدید می آورند و دولت و ملت اسلام را در موضع ضعف قرار می دادند. از این روست که خداوند حکم اعدام را برای بازگشت امنیت به ویژه روانی در شرایط جنگی صادر می کند.(احزاب آیات 60 و 61)
در جهان امروز برخی از شایعه پراکنان با ابزارهای پیشرفته از راه وبلاگ و پیامک و وب سایت ها اقدام به شایعه پراکنی و جنگ روانی و افساد در فرهنگ امت می کنند که حکم اعدام نیز می تواند در باره آنان اجرا شود.
از آیاتی قرآنی به دست می آید که حکم اعدام می تواند برای دست یابی به اصلاح جامعه ، مجازات ، جلوگیری از افسادهای خاص در موقعیت های ویژه، ایجاد امنیت اجتماعی و روانی و اخلاقی جامعه و مانند آن انجام پذیرد.
عوامل اعدام
قرآن مهم ترین عاملی که موجب می شود تا حکم اعدام جاری شود، قتل عمد نفس محترم بیان می کند که در آیاتی چون 178 سوره بقره و 45 سوره مائده بیان شده است. اعدام در این آیات به عنوان حکم قانونی برای مجازات عامل قتل محترم معرفی شده است و آن را مایه حیات شخص و جامعه می شمارد.
عامل دیگری که برای حکم اعدام در قرآن بیان شده ، مساله محاربه با خدا و پیامبر(ص) و دولت اسلامی می باشد که در ایات 23 سوره مائده تبیین شده است.
از آن جایی که محارب با عمل خویش امنیت اجتماعی امت و دولت را در خطر می افکند، برای دست یابی به امنیت کامل، قتل و اعدام وی لازم و ضروری است.
هر گونه اختلال در امنیت اجتماعی و روانی جامعه به ویژه در زمان ها و موقعیت های خاص ، عامل دیگری برای قتل شخص دانسته شده است. از این روست که شایعه و ایجاد ترس در میان مسلمانان و امت سبب صدور حکم اعدام می شود.(احزاب 60 و 61)
ارتداد که به معنای بازگشت از آیین توحیدی و روی آوری به دین باطل می باشد، به سبب آن که رفتاری تحریک امیز و برای تشکیک و تردید در آموزه های وحیانی انجام می شود، عامل برای صدور حکم قتل دانسته شده است. البته در آیات قرآنی به صراحت در باره حکم قتل برای مرتد در عصر حاضر حکمی صادر نشده است ولی همین حکم نه تنها درباره یهودیان و گرایش به گوساله پرستی آنان گزارش شده بلکه اجرا آن نیز در آیات قرآنی گزارش شده است. به این معنا که در آیه 54 سوره بقره گزارش شده است که برخی از یهودیان به سبب گرایش به گوساله پرستی اعدام شدند.
البته ناگفته نماند که در روایات اسلامی معتبر حکم اعدام مرتد وارد شده است. به نظر می رسد که این حکم به فلسفه باز داشت اختلال در امنیت روانی جامعه صورت می پذیرد؛ زیرا ارتداد به قصد تشکیک و تردید افکنی در مبانی و اصول دین اسلام و بازداشت مردم از پذیرش دین و یا ادامه دادن در این مسیر انجام می گیرد ، از این رو، لازم است تا کسانی که در نظم و امنیت روانی و اجتماعی جامعه اخلال می کنند، به شدید ترین شکل مجازات شود.
اقسام اعدام
هر چند که روش های اعدام در گذشته بسیار متنوع بوده و به اشکال متعدد صورت می پذیرفت ، ولی برخی از این روش ها در اسلام تجویز نشده است؛ زیرا به دور از اخلاق انسانی و کرامت وی می باشد. در گذشته صلیب کردن و زندن بر دار آویختن تا چند گرسنگی و تشنگی دادن وجود داشته است که قرآن این عمل را از فرعون یاد می کند.
وی برای مجازات مخالفان خویش از ساحران و حتی همسرش آسیه ، آنان را به دار آویخت و دست و پاهای آن ها را برید. (اعراف آیات 123 و 124 و طه آیات 70 و 71 )
کشتن با آتش و سوزاندن زندگان روشی بود که اصحاب اخدود برای مجازات مرتدان بدان تمسک جسته اند و اولین هولوکاست واقعی را یهودیان نسبت به مسیحیان در تاریخ رقم زدند که خداوند آن را در آیات سوره بروج گزارش می کند.
آیات 60 تا 69 سوره انبیا و نیز 16 و 14 سوره عنکبوت نیز گزارشی از به آتش افکندن حضرت ابراهیم (ع) به جرم ارتداد از بت پرستی است که خداوند آن را به عنوان یک روش اعدام گزارش می کند.
از دیگر روش های اعدام که در زمان گذشته وجود داشته است و در اسلام تنها برای موارد خاص و شرایط ویژه مجاز دانسته است مجازات با رجم و سنگسار است که در آیاتی چون 91 سوره هود ، 20 سوره کهف و 26 سوره مریم و 13 و 18 سوره یس و 20 سوره دخان به آن اشاره شده است.
دار زدن از دیگر روش هایی است که برای اعدام ذکر کرده اند. آیات 33 سوره مائده و 123 و124 سوره اعراف و 71 سوره طه و 49 سوره شعراء‌به این شیوه اعدام اشاره دارد.
البته در زمان ما اعدام هایی از طریق برق و الکتریسته ، گلوله و مانند آن وجود دارد که می توان از آن ها به عنوان روش های جدید یاد کرد.
نتیجه گیری
از مطالب گذشته این معنا به دست می آید که هدف از تشدید مجازات چون حکم اعدام به هدف تامین امنیت فردی و اجتماعی جامعه صورت می گیرد. بنابراین می بایست این حکم در چارچوب این هدف ملاحظه کرد؛ زیرا امنیت به عنوان هدف اصلی بشر و وظیفه و مسئولیت دولت ، دغدغه اصلی بشر بوده و هست و انسان می کوشد تا بهترین و سالم ترین و کوتاه ترین راه تامین آن را فراهم آورد و هر کسی را که در برابر آن قرار می گیرد و سد راه تامین آن شود، به سخت ترین شکل و شیوه مجازات می کند.
