پاداشهاي دو چندان خدايي
يكي از صفات مؤمنان رستگار، افزون يافتگان يا همان «مضعفون» به تعبير قرآني است. اينان به سبب برخي از رفتارهاي خاص به ويژه در حوزه عمل اقتصادي به اين صفت ستوده شدند.
خداوند در آيه 39 سوره روم مي فرمايد: و ما اتيتم من ربا ليربو في أموال الناس فلا يربو عندالله و ما آتيتم من زكاه تريدون وجه الله فاولئك هم المضعفون؛ و آنچه از ربا مي دهيد تا (براي شما) در مالهاي مردم بيفزايد پس (بدانيد كه) نزد خدا افزون نمي شود، و آنچه از زكات مي دهيد كه (بدان وسيله) خشنودي خداي را مي خواهيد پس ايشان داراي پاداشي چند برابر هستند.
با نگاهي به كاربردهاي واژه مضاعف در آيات قرآني اين معنا به دست مي آيد كه اين افزايش در امور مالي و پاداش هاي دو چندان در دنيا و آخرت به سبب فعاليت مثبت اقتصادي چون صدقه، احسان، قرض الحسنه است. (بقره، آيه 245و آل عمران، آيه 130 و نيز حديد، آيه 11) بنابراين كساني كه در مسئله اقتصادي فعاليت هايشان را تنها در راستاي وجه الهي به جا مي آورند و انجام مي دهند، اميدوار به پاداش هاي مضاعف در اصل سرمايه و سود دو چندان آن هستند.
علامه طباطبايي(ره) در ذيل آيه مي نويسد: كلمه «ربا»، به معناي نمو مال و زياد شدن آن است و جمله «ليربوا…» اشاره به علت اين نامگذاري مي كند، كه چرا ربا را ربا خواندند. بنابراين، مراد اين است كه: مالي كه شما به مردم داده ايد تا اموالتان زياد شود، نه براي اينكه خدا راضي شود- اين قيد را از ذكر اراده وجه خدا در عبارت مقابل آن مي فهميم- آن مال نزد خدا زياد نمي شود و نمود نمي كند و ثوابي از آن عايدتان نمي شود، براي اينكه قصد قربت نداشته ايد.
فرق ربا و زكات
و مراد از «زكات»، مطلق صدقه است و معنايش اين است كه: آن مالي كه براي رضاي خدا داديد، و اسراف هم نكرديد، چند برابرش عايدتان مي شود، كلمه «مضعف» به معناي دارنده چند برابر است و معناي كلام اين مي شود كه: چنين كساني آنهايند كه «يضاعف لهم»، مالشان و يا ثوابشان چند برابر مي شود. پس مراد از «ربا» در مفهوم كلي آن اين است كه چيزي را به كسي عطا كني و قصد قربت نداشته باشي، و مراد از صدقه (زكات) آن مالي است كه براي رضا خدا بدهي.
علامه طبرسي در مجمع البيان در ذيل آيه آورده است: آنچه را به منظور بهره وري بيشتر از ثروت هاي مردم و جلب افزايش در پاسخ هديه شما از سوي آنان، به ديگران مي پردازيد تا در اموال مردم فزوني يابد، نزد خدا فزوني نخواهد يافت، چرا كه اين بخشش ها و هديه ها، براي بازگشت ثروت و هديه بيشتر است، نه براي خدا.
در مورد مفهوم واژه «ربا» در آيه شريفه دو نظر است: 1- از نظر «ابن عباس» و «طاوس» و طبق روايت رسيده از حضرت باقر(ع) منظور از واژه «ربا» در آيه مورد بحث، بهره هاي روا و عادلانه و هديه هايي است كه فردي براي ديگري مي دهد و در برابر آن سود و بهره و عوض بيشتري دريافت مي كند، اين سود و بهره نه پاداشي دارد و نه گناه به شمار مي رود. 2-اما به باور «حسن» و «جبايي» منظور، همان «ربا» و بهره اي است كه اسلام آن را تحريم مي كند؛ با اين بيان، آيه مورد بحث بسان اين آيه است كه مي فرمايد: «يمحق الله الربي و يربي الصدقات؛ خدا از بركت ربا مي كاهد و بر صدقات مي افزايد…
پاداش دو چندان به صدقه دهندگان
در خصوص آيه: و ما آتيتم من زكاه تريدون وجه الله فأولئك هم المضعفون و آنچه را به عنوان زكات و حقوق محرومان مي پردازيد و در انجام آن خشنودي خدا را مي خواهيد و هيچ انتظار پاداشي از دريافت دارندگان نداريد، بدانيد كه چنين كساني دو چندان گيرندگان پاداش خود خواهند بود و خدا پاداش اينان را افزون مي سازد. به باور عده اي از مفسران منظور اين است كه: اين گروه هستند كه در كارهاي شايسته پيشي جسته اند و كار نيك بسياري انجام مي دهند. و به باور پاره اي ديگر، منظور اين است كه: اين گروه از انسانها با پرداخت حقوق محرومان و كمك به آنان، در اين جهان به ثروت و امكانات خويش مي افزايند و در سراي آخرت نيز پاداشي چند برابر خواهند داشت.
در روايت هم آمده است كه: با پرداخت زكات و حقوق محرومان و ياري رساني به بينوايان، از ثروت و دارايي انسان كاسته نمي شود.
اميرمؤمنان(ع) در اين مورد مي فرمايد: فرض الله الايمان تطهيراً من الشرك، والصلوه تنزيها عن الكبر، و الزكوه تسبيباً للرزق، و الصيام ابتلاء لاخلاص الخلق…، و صله الارحام منماه للعدد… خدا ايمان و توحيدگرايي را واجب ساخت تا مردم از پليدي هاي شرك و بيداد پاك گردند و نماز را واجب ساخت تا از خودپسندي و كبر دور شوند و زكات و پرداخت حقوق محرومان را لازم شمرد تا وسيله فزوني روزي گردد و روزه را واجب ساخت تا اخلاص مردم را بيازمايد… و ارتباط با خويشان را مقرر فرمود تا بسيار و همياري و تعاون در ميان آنان بيشتر شود…
گفتني است كه آيه مورد بحث در آغاز به صورت خطاب و در ادامه به شكل خبر آمده است كه از ديدگاه فرهنگ و ادبيات عرب خود نوعي فصاحت به شمار مي رود.
