جايگاه تقوي و راهكارهاي حصول آن
بي گمان تقوا محوري ترين و كليدي ترين واژه در فرهنگ قرآن و ادبيات اسلامي است. به سخن ديگر تقوا در فرهنگ قرآن نمود عيني توحيد محض در انسان و نمايش همه باورها و انديشه ها و اعمال صالح و پاكي است كه انسان را به خدا مي رساند. از اين روست كه تقوا هدف هر مؤمني است كه مي كوشد تا به كمال مطلق دست يابد و به او تقرب جويد و از كمالات آن بهره مند گردد.
راه هاي رسيدن به تقوا همان چيزي است كه در قرآن به صراط مستقيم و راه راست خوانده شده است. صراط مستقيم تمام آموزه هاي وحياني است كه از سوي خداوند به بشر براي هدايت و رسيدن به خدا مطرح شده است. از اين رو، مجموعه آموزه هاي دين را مي بايست راهي به سوي تقوا دانست. با اين همه برخي از اين آموزه هاي ديني به دلايلي از برتري و خصوصيات ويژه اي برخوردار و بر آن ها تأكيد بيش تري مي شود. از جمله در قرآن نماز و روزه و انفاق به عنوان كوتاه ترين، بهترين و آسان ترين راه رسيدن به تقوا معرفي شده است. از ديگر راه هايي كه مورد تأكيد ويژه قرار گرفته، اعتكاف است.
چيستي اعتكاف
اعتكاف و عكوف در واژه شناسي عربي به معناي مواظبت و ايستادگي بر چيزي و يا مكاني است. (لسان العرب؛ ابن منظور) و عاكف و معتكف به معناي اقامت كننده است كه در برخي آيات (مانند آيه 138 سوره اعراف) به همين معنا به كار رفته است.
در اصطلاح شرعي اعتكاف به معناي ماندن و اقامت كردن در مسجد به قصد قربت همراه با مراعات برخي احكام و شرايط است كه از مهم ترين آن ها روزه و عدم خروج از مسجد مگر به ضرورت است.
پيشينه اعتكاف
قرآن، اعتكاف را از اموري دانسته كه پيش از اين نيز در ميان پيامبران و شرايع گذشته وجود داشته است. قرآن گزارش مي كند كه خداوند به حضرت ابراهيم(ع) پس از بنيان گذاري كعبه دستور مي دهد تا آن را براي طواف كنندگان و معتكفين آماده سازد: و عهدنا الي ابراهيم و اسماعيل ان طهرا بيتي للطائفين و العاكفين؛ از ابراهيم و اسماعيل پيمان گرفتيم تا خانه خدا (كعبه) را براي طواف كنندگان معتكفين پاك و تطهير نمايند.
اين آيات به خوبي بيان مي كند كه اين سنت، ابراهيمي است و پيش از اين نيز به طرقي وجود داشته است؛ چنان كه در برخي روايات آمده است كه پيش از اين خانه خدا وجود داشته و در توفان نوح آسيب ديده و حضرت ابراهيم(ع) به بازسازي آن اقدام كرده است، بنابراين مي توان تصور كرد كه اعمالي مشابه اعتكاف و طواف در اين خانه انجام مي شده است. با اين همه دست كم اين حكم را مي توان از احكام شريعت ابراهيمي برشمرد كه خود آن حضرت(ع) آغازگر آن بوده است.
برخي از گزارش هاي قرآني از اعتكاف حضرت زكريا(ع) و حضرت مريم(س) در مسجد اقصي و معبد عظيم اورشليم حكايت مي كند. به نظر مي رسد كه امر روزه و اعتكاف در گذشته به عنوان يك سنت ابراهيمي در ميان شرايع وجود داشته و حضرت موسي(ع) آن را تأييد و تأكيد كرده است.
اهميت اعتكاف
اعتكاف در آموزه هاي قرآني از اهميت خاصي برخوردار است و از آن به عنوان راهي براي تقوا ياد شده است. خداوند در آيه 187 سوره بقره مي فرمايد: و لاتباشروهن و انتم عاكفون في المساجد… كذلك يبين الله آياته للناس لعلهم يتقون؛ با زنان زماني كه در مسجد معتكف هستيد تماس جنسي نداشته باشيد… خداوند اين گونه آياتش را براي مردمان روشن و آشكار مي سازد تا شايد تقوا پيشه كنند و به تقوا دست يابند.
در ارزش و اهميت اعتكاف همين بس كه از وظايف خاص حضرت ابراهيم(ع) برشمرده شده است و خداوند يكي از اهداف اصلي ساخت و يا بازسازي خانه خدا (كعبه) را انجام طواف و اعتكاف برمي شمارد. به اين معنا كه اين دو عمل يكي از مهم ترين اعمال و مناسكي است كه مي بايست در كعبه و خانه خدا انجام پذيرد و بازسازي خانه خدا بدين منظور بوده است. (بقره آيه 125)
از ديگر نكاتي كه بر اهميت و ارزش اعتكاف دلالت مي كند، نقش دو پيامبر خدا(ص) براي آماده سازي و تطهير خانه خدا براي انجام اين مراسم است. به اين معنا كه هر عملي بزرگ تر و مهم تر باشد، مسئولان آن نيز افراد متشخص و برجسته اي خواهند بود. از اين روست كه دو پيامبر بزرگ الهي مأموريت و مسئوليت مي يابند كه زمينه و بستر لازم را براي اعتكاف فراهم آورند كه خود دلالت روشني بر اهميت و ارزش آن دارد.
مكان اعتكاف
از آيه 125 سوره بقره برمي آيد كه مكان اصلي و يا به عبارت ديگر بهترين مكان براي اعتكاف مجاورت كعبه است؛ زيرا اعتكاف دست كم از سنت ها و آيين هاي شريعت ابراهيمي است و خداوند در اين آيه به روشني بيان مي كند كه هدف از بازسازي و يا ساخت خانه خدا برگزاري مراسم اعتكاف و طواف است.
از ديگر مراكزي كه براي اعتكاف معرفي مي شود مساجد هستند. در آيات قرآن تفاوتي ميان مسجدي با مسجد ديگر نهاده نشده است و همه مساجد از يك ارزش و اعتبار برخوردارند. به اين معنا كه جز كعبه و خانه خدا كه براي كار طواف و اعتكاف ساخته شده، ديگر مساجد از ارزش يكساني برخوردارند و شخص مي تواند در هر مسجدي از مساجد اعتكاف كند.
خداوند به صراحت در آيه 187 سوره بقره مي فرمايد: ولاتباشروهن و انتم عاكفون في المساجد تلك حدودالله فلاتقربوها؛ با زنان در زماني كه در مساجد معتكف هستيد مباشرت و نزديكي نكنيد. اين حدود و قوانين مشخص خداوندي است و به اين حدود و خطوط قرمز نزديك نشويد.
باتوجه به اين كه اعتكاف در مساجد حكم و حدود الهي است اين امر نشان مي دهد كه تنها مكاني كه شايسته براي اعتكاف است، مسجد مي باشد و اماكن ديگر نمي تواند مركزي براي اعتكاف باشد.
برخي احكام اعتكاف
از احكام اعتكاف كه در اين آيه به صراحت از آن سخن به ميان آمده است دوري از زنان در هنگام اعتكاف است.
از ديگر احكام اعتكاف كه در آيات قرآني بيان شده، روزه است. خداوند مي فرمايد: ثم اتموا الصيام الي الليل و لاتباشروهن و انتم عاكفون في المساجد؛ سپس روزه را تا هنگام شب ادامه داده و به اتمام رسانيد و با زنانتان مباشرت نكنيد در زماني كه در مسجد معتكف هستيد. (همان)
بنابراين از مهم ترين و اساسي ترين ويژگي ها و احكام اعتكاف مي توان به حرمت آميزش جنسي در حال اعتكاف، وجوب روزه، اعتكاف در مسجد و حرمت تعدي و تجاوز به حدود الهي و احكام خاص اعتكاف اشاره كرد.
به هر حال اعتكاف اگر با شرايط خود و به صورت دقيق انجام پذيرد، مي تواند بستري مناسب براي رسيدن به تقواي الهي باشد.
