بسم الله الرحمن الرحیم
ازدواج امری فطری و سنت اسلامی است. انسان ها همانند دیگر آفریده های الهی جفت آفریده شده اند. بسیاری از موجودات خود اقدام به انتخاب جفت می کنند و حتی برخی از آن ها مانند پرندگان بهشتی برای جفت یابی می بایست به آشیانه سازی و تزیین آن پرداخته و با نمایش حرکتی جفت خود را مجذوب خود کنند. انسان ها هم به علل و عوامل گوناگونی خود به انتخاب جفت خویش اقدام می کنند؛ زیرا تناسل، آرامش، آسایش و خوشبختی را در جفت یابی درست و صحیح می یابند. از این روست که به همسریابی بر اساس معیارهای می پردازند که از نظر آنان اصلی و اساسی است.
نویسنده در این مطلب برخی از مسایل مربوط به همسریابی را بر اساس آموزه های اسلامی تبیین کرده است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
دقت در انتخاب همسر
انتخاب همسر به معنای شریک زندگی، انتخاب بسیار مهم و اساسی است. انسان بر خلاف بسیاری از موجودات نمی تواند بی همسر به کمال برسد؛ زیرا بسیاری از تجربیات از طریق همسر به دست می آید و بسیاری از نواقص از راه همسر از میان رفته و انسان به کمال می رسد.
انسان ها موجودی انس پذیر هستند و همین انس و الفت است که آرامش و ناآرامی را برای آنان به دنبال می آورد. اگر انتخابی درست داشته باشند، به آرامش می رسند وگرنه حتی اگر خدای ناکرده به طلاق و جدایی بیانجامد، ناآرامی هم چنان آنان را تعقیب می کند؛ زیرا گذشته به سادگی از میان نمی رود و نیسان انسان نیز در بسیاری از موارد کاری از پیش نمی برد. از این روست که باید در انتخاب همسری که بدان انس و الفت می گیرد بسیار دقت کند و هر کسی را برای همسری بر نگزیند.
همین مساله موجب شده تا در اسلام معیارهایی چندی برای انتخاب همسر مطرح شود تا اصل حکمت ازدواج که همان آرامش و آسایش و کمالی یابی و پاسخ گویی به نیازهای روحی و روانی و عاطفی یک دیگر است، به درستی تحقق یابد. این جاست که مساله کفو و همتراز بودن مطرح می شود تا دو کفه به گونه ای باشد که به هم نزدیک تر باشند و تعادل را موجب شوند، نه آن که کفه ها به گونه ای قرار گیرند که همتراز نشوند و موجبات عدم تعادل فراهم آورند و زندگی را به آشوب و اضطراب و بحران بکشانند.
در اسلام ازدواج بسیار اهمیت یافته و به عنوان یک سنت موکد استحباب آن چنان تقویت شده که گاه به حد وجوب می رسد. نقش ازدواج در تکامل معنوی انسان تا جایی است که پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرماید: هر كه دوست دارد كه پاك و پاكيزه خدا را ديدار كند ، با داشتن همسر به ديدارش رود .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۲۰، حدیث۱۸ )
آن حضرت هم چنین می فرماید: در اسلام هيچ بنايى ساخته نشد كه نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر و ارجمندتر از ازدواج باشد.(بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۲۲، حدیث۴۰ )
از دیگر آثار و برکات ازدواج این است دین انسان با آن حفظ می شود چنان پیامبر(ص) می فرماید: :هر كه ازدواج كند ، نصف عبادت به او داده شده است .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۲۰، حدیث۲۲ ) آن حضرت (ص)می فرماید :كسى كه ازدواج كند ، نيمى از دين خود را حفظ نموده است و براى نيمه دوم بايد تقواى خدا در پيش گيرد .( كشف الخفاء ، ج ۲، ص ۲۳۹، حدیث۲۴۳۲)
آن حضرت هم چنین در نکته ای دیگر این گونه اهمیت ازدواج را در سلامت روح و جسم افراد توضیح داده و می فرماید:ازدواج كرده خفته ، نزد خدا فضيلت دارد بر ازدواج نكرده روزه گير شب زنده دار .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۲۱، حدیث ۲۵ )
امام صادق (ع) نیز می فرماید: دو ركعت نمازى كه مردِ زن دار بخواند ، بهتر است از مردِ بى همسرى كه شب را به عبادت سپرى كند و روز را به روزه دارى .( قرب الإسناد ، ص۲۰، حدیث۶۷ ) آن حضرت (ع) هم چنین می فرماید: دو ركعت نمازى كه ازدواج كرده مى خواند ، برتر از هفتاد ركعت نمازى است كه فرد عزب بخواند .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۱۹، حدیث۱۵ )
با توجه به این همه آثار و برکاتی که برای ازدواج گفته شده باید در انتخاب همسر دقت کرد؛ زیرا زمانی این آثار مترتب خواهد شد که انتخابی درست داشته باشیم و گرنه همین عامل حفظ دین و دنیا بلای خانمانسوزی خواهد شد که به جای حفظ دین، همه وجود انسان را تباه می کند؛ زیرا یک انتخاب غلط و نادرست ممکن است که دین و دنیا آدمی را بسوزاند و خانه را به جای محل آرامش و آسایش به دوزخی بدل کند که انسان هر دم آرزوی مرگ داشته باشد و گاه حتی پس از مرگ در قیامت به دوزخ بکشاند. از این روست که بارها در ایات و روایات بر انتخاب صحیح با معیارهای که انسان را به ازدواج خوب و مناسب رهنمون می کند تاکید شده است. به عنوان نمونه پیامبر(ص) در باره آثار انتخاب نادرست می فرماید: پناه مى برم به تو از زنى كه پيش از آن كه زمان پيرى ام فرا رسد مرا پير كند .( الكافي ، ج ۵، ص ۳۲۶، حدیث ۳ ) یا امیرمومنان علی(ع) درباره یک انتخاب بد می فرماید: از زنان بد بترسيد و از خوبان آنها نيز پروا داشته باشيد . اگر شما را به كار خوب فراخواندند گوش نكنيد ، تا در منكر و بدى ، به فرمانبرى شما از خود طمع نبندند . بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص ۲۲۴، حدیث۴ )
گاه همسری بد می تواند دنیا و آخرت انسان را چنان تباه کند که هیچ عامل شیطانی دیگر نمی تواند. مثلا زن بد که بخواهد بر خانه فرمانروایی کند و مرد را به هر سمت باطلی بکشاند، معلون است(الكافي ، ج ۵، ص۵۱۸، حدیث۱۰ )، چنان که پیامبر(ص) می فرماید: هر كه از زن خود فرمان برد ، خداوند او را به رو در آتش افكند . پرسيد : منظور از فرمان بردن چيست؟ فرمود : … لباسهاى نازك از او درخواست كند و مرد بپذيرد .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص ۲۲۸، حدیث۲۷ )
اقسام مردان و زنان
شکی نیست که انسان ها اگر در کلیات یکسان باشند ولی در جزئیات چنان از یک دیگر فاصله دارند که در برخی تعابیری روایات از نظر روحی و روانی آنان را به معادن زر و سیم و مس تقسیم کرده اند. اگر هم قلوهای یکسان را در کنار هم بگذارید باز این تفاوت ها به علل گوناگونی قابل ردگیری و شناسایی است، چه رسد که میان دو مرد و بلکه مرد و زن بخواهیم تفاوت ها را مد نظر قرار دهیم. پس همان طوری که فیزیک و اندام مرد و زن تفاوت دارد، روان و جان آنان نیز متفاوت است. این تفاوت ها به فیزیک آنان محدوده نشده و یا بر نمی گردد، بلکه به سبب آن است که زن و مرد مکمل یک دیگر هستند و همانند نر و ماده لولا هستند که تفاوت های آنان موجب کارآیی آنان می شود.
اگر در مرد عقلانیت و عدالت قوی تر است، در زنان عاطفه و احسان و ایثار قوی تر است. اگر دو شخصیت عاقل و عادل را در کنار هم بگذاریم شاید بتوانند با هم کنار بیایند، ولی در تکمیل یک دیگر و پاسخ گویی به بخشی از نیازهای دیگر عاجز و ناتوان هستند؛ چنان که دو شخصیت دارای عواطف و احساسات قوی این گونه هستند و نمی توانند پاسخ گوی همه نیازهای یک دیگر باشند؛ اما اگر دو طرف دارای تفاوت های در عقلانیت و عواطف باشند، می توانند نقش مکمل یک دیگر را به خوبی ایفا کنند و بخش اعظمی از نیازهای یک دیگر را بر‌آورده سازند.
پس اگر گفته می شود که همسران کفو و هم تراز باشند، به این معنا نیست که هیچ تفاوتی نداشته باشند؛ زیرا اگر تفاوت هایی از آن دست که گفته شد، نباشد شاید هرگز آن هدف و حکمت جفت و همسریابی تحقق نیابد. بنابراین، وقتی از همترازی و کفوبودن سخن به میان می آید، شباهت تمام و کامل مراد نیست ،بلکه شباهت ها و همترازی در برخی از امور است که در آیات و روایات به آن اشاره شده است.
زنان به علل و عوامل گوناگون همان گونه که از نظر اندام و جسم متفاوت و متنوع هستند از نظر روحیات نیز تفاوت های فاحش و آشکاری دارند. همین مساله در مورد مردان نیز صادق است. امام صادق(ع) در بیان اقسام روحیات زنان می فرماید: زنان سه دسته اند : يكى ، همه به سود توست و يكى ، هم به سود تو و هم به زيان توست و يكى ، همه به زيان توست و سودى برايت ندارد . آن زنى كه به سود توست، دوشيزه است و آن كه هم به سود توست و هم به زيان تو، بيوه زن است و آن كه به زيان توست و سودى برايت ندارد ، زنى است كه از شوهر قبلى، فرزند به دنبال دارد .( تحف العقول ، ص ۳۱۷ ؛ و نیز وسائل الشيعة ، ج ۱۴ ، ص ۱۳ ، باب ۶ ، و نیز ص ۱۸ ، باب ۷ )
امام رضا(ع) نیز می فرماید: زنان سه دسته اند : زن زاياى مهربان، كه شوهر خود را در كار دنيا و آخرتش يارى مى رساند و روزگار را بر او سخت نمى كند. و زن نازا و بى بهره از زيبايى كه شوهرش را [در امور خير ] يارى نمى رساند . و زن پر سر و صداى پا به در و عيب جويى كه زياد را اندك مى شمارد و زياد را هم نمى پذيرد . زنهار كه فريفته زنى با اين خصوصيات شوى؛ زيرا رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: از خضراء الدمن بپرهيزيد . عرض شد : اى رسول خدا ! خضراء الدمن كيست؟ فرمود : زنِ زيبايى كه در خانواده اى بد رشد كرده است.( بحار الأنوار، ج ۱۰۳، ص ۲۳۴، حدیث ۱۵ ؛ و نیز وسائل الشيعة ، ج ۱۴ ، ص ۱۳ ، باب ۶ ، و نیز ص ۱۸ ، باب ۷ )
مردان نیز متفاوت هستند و در انتخاب مردی برای همسر خود یا دختران خویش می بایست هوشیار و بیدار بود و کسانی را برای همسری انتخاب کرد که شایسته همسری هستند. هم چنین برای خود و پسرانتان زنانی را انتخاب کنید که شایسته باشند و هر کسی را برای این مهم بر نگزیند.
پیامبر(ص) می فرماید: ازدواج ، طوق بندگى است . بنا بر اين ، هر كس از شما دختر خود را شوهر دهد، او را به بندگى داده است . پس ، هر يك از شما بايد بنگرد كه دختر عزيز خود را به بندگى چه كسى مى دهد .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص ۳۷۱، حدیث۲ .) امام صادق(ع) نیز در بیان اهمیت یک انتخاب مناسب و درست می فرماید: همانا زن طوق است ؛ پس بنگر كه چه طوقى به گردن مى افكنى . براى زن ارزش و بهايى نمى توان تعيين كرد ، نه براى خوب آنها و نه براى بدشان . زن خوب ، ارزشش طلا و نقره نيست، بلكه از طلا و نقره هم بهتر و ارزشمندتر است و زن بد ، ارزشش خاك نيست، بلكه خاك از او ارزشمندتر است . (معاني الأخبار ، ص ۱۴۴، حدیث۱ )
معیارهای انتخاب همسر در اسلام
پس بهتر آن است که در انتخاب همسر این معیارها را در نظر داشته باشید:
1. دین دار و شیعه: پس اگر دختر به قول برخی از قبایل ترکمن ایرانی «می رود و گم می شود» و نام و نشانی از او باقی نمی ماند، می بایست به گونه ای عمل کرد که نروند تا دین و مذهب و آخرت خویش را از دست بدهند. از این روست که پیامبر(ص) اولین معیار را طبق آیات قرآنی همان اسلام قرار می دهد و می فرماید: من زينب دختر جحش را به ازدواج زيد بن حارثه درآوردم و ضباعه دختر زبير بن عبد المطّلب را به ازدواج مقداد، تا بدانند كه والاترين شرافت ، اسلام است .( مكارم الأخلاق ، ج ۱، ص۴۵۲، حدیث ۱۵۴۶ ) امام صادق(ع) نیز اصل مذهب را مورد تاکید قرار داده و می فرماید: از خانواده اى كه [در حقانيت شما شيعيان] ترديد دارند، زن بگيريد، اما به آنها زن ندهيد ؛ زيرا زن ، تربيت و خلق و خوى مرد را به خود مى گيرد و مرد، او را تحت تأثير دينِ خود قرار مى دهد .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۳۷۷، حدیث۸)
2. تارک شرابخواری: هم چنین باید به مردی که شرابخوار است زن نداد؛ زیرا دختر را به زنا می دهی و شرابخوار اهل غیرت نیست و دخترت را بدبخت می کند و بی حیا و بی عفت می گرداند. امام رضا(ع) در این باره می فرماید: از زن دادن به شراب خوار بپرهيز، كه اگر به او زن دهى چنان است كه دلاّل زنا شده باشى .( بحار الأنوار ، ج ۷۹، ص۱۴۲، حدیث۵۵ )
3. خوش اخلاق: از دیگر شرایط همسر آن است که خوش خلق باشد و پس دختر به بدخلق دادن نادرست است. دراین باره روایت وارد شده که بسیار مناسب است. روایی می گوید به ابو الحسن عليه السلام نوشتم: من خويشاوندى دارم كه از دخترم خواستگارى كرده ،اما بد اخلاق است . حضرت فرمود : اگر بد خُلق است ، به او زن نده .( مكارم الأخلاق ، ج ۱، ص۴۴۳، حدیث۱۵۲۵ .)
4. عاقل و خردمند: پس ازدواج به احمق روا نیست. پیامبر گرامی می فرماید: از ازدواج با زن احمق بپرهيزيد ؛ زيرا همنشينى با او تباهى است و فرزندانش كفتار [صفت ]هستند .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۳۷، حدیث۳۵ )
5. سن و ظاهری مناسب: در انتخاب همسر باید مراعات سن و ظاهر را نیز کرد و همسری مناسب انتخاب کرد. پیامبر گرامی(ص) در باره انتخاب زن می فرماید: با زنِ شهبَره و لَهبَره و نَهبَره و هَيدَره و لَفُوت ازدواج نكن . . . ؛ شهبره، زنِ چشم كبود بد زبان است، لهبره ، زن دراز قدِ لاغر اندام است، نهبره ، زن كوتاه قدِ زشت است ، هيدره، پير زن رو به مرگ است و لفوت، زنى است كه از شوهر قبلى اش فرزند داشته باشد .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۳۱، حدیث۶)
6. اصالت خانوادگی: پس نباید در انتخاب همسر به هر جایی رفت و از آدم های بی بته همسر خواست هر چند که مردی ثروت و خوش اندام و یا زنی زیبا و جمیله است. امام صادق(ع) از پیامبر(ص) روایت کرد که ایشان به مردم فرمود : از خضراء الدمن (گياه روييده در خرابه) بپرهيزيد. گفته شد: اى رسول خدا! خضراء الدمن چيست؟ فرمود: زن زيبا رويى كه در خانواده اى فاسد رشد كرده است.( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۳۲، حدیث۱۰ )
7. مهریه مناسب: زنی مناسب ازدواج است که مهریه اش مناسب باشد و صداق سنگین طلب نکند. پیامبر(ص) می فرماید: بهترين زنان امّت من ، خوب روترين و كم مهريه ترين آنان هستند .( بحار الأنوار ، ج ۱۰۳، ص۲۳۷، حدیث۲۵ .) آن حضرت (ص) در جایی دیگر می فرماید: بهترين مهريه، سبكترين آن است .( كنز العمّال ، حدیث ۴۴۷۰۷ ) پیامبر(ص) در بیان تاثیر سوء مهریه سنگین می فرماید: در مهريه آسان بگيريد ؛ زيرا مرد مهريه [سنگين] زن را مى دهد ، اما در دلش نسبت به او كينه و دشمنى پديد مى آيد.( كنز العمّال ، حدیث ۴۴۷۳۱ ) امام صادق(ع) نیز توضیح می دهد که: شومى و نا خجستگى زن ، زياد بودن مهريه او و نافرمانى از شوهرش است .( معاني الأخبار ، ص ۱۵۲، حدیث۱ .)
8. آسانی در خواستگاری: همسری پسندیده و مناسب است که خواستگاری اش با دنگ و فنگ همراه نبوده بلکه اسان باشد و هزینه روحی و مالی بر مرد تحمیل نکند. پیامبر(ص) در این باره می فرماید: از ميمنت و خجستگى زن اين است كه خواستگارى اش راحت ، و مهريه اش سبك باشد و راحت بچه دار شود .( كنز العمّال ، حدیث ۴۴۷۲۱ )
این ها بخشی از اهم معیارهای انتخاب همسر است البته روایات مواردی دیگر نیز بیان شده که در این جا به همین میزان بسنده می شود.
رسولُ اللّه صلى الله عليه و آله :كُلُّ لَهوِ المؤمنِ باطِلٌ إلاّ في ثلاثٍ : في تأديبِهِ الفَرَسَ ، و رَميِهِ عَن قَوسِهِ ، و مُلاعَبَتِهِ امرأتَهُ ، فإنّهُنَّ حَقٌّ ؛ هر گونه سرگرمى براى مؤمن نادرست است، مگر در سه كار: در تربيت اسب، تيراندازى با كمانش و بازى و شوخى با همسرش؛ زيرا اين سه كار، حقّ است.( مجمع البيان ، ج ۶، ص۷۸۱)
