اجتماعیاخلاقی - تربیتیروان شناسیمعارف قرآنیمقالات

اخلاق درمانی تن و روان

samamos1بسم الله الرحمن الرحیم

بسیاری از بیماری ها حتی جسمی و بدنی مانند زخم معده، فشار خون، فزونی قند و دیابت و مانند آن ها ارتباط تنگاتنگی با حوزه روان آدمی دارد. از این روست می توان گفت تعادل روانی و سلامت آن نقش تعیین کننده ای در سلامت جسم و حتی درمان بیماری ها دارد. نویسنده در این مطلب بر آن است تا نقش اخلاق نیک را در تعادل روانی و سلامت جسم و روان براساس آموزه های وحیانی اسلام تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

نقش تعادل روانی در سلامت تن

انسان موجودی مرکب از تن و روان است. روان یا همان نفس انسانی، موجودی مجرد است که در انجام کارهایش نیازمند ابزار مادی چون تن است؛ در حالی که جان یا همان روح، موجود مجردی است که در انجام کارهایش به وسائط و ابزارهای مادی نیاز ندارد. روح الهی وقتی در کالبد انسانی دمیده می شود از آن به روان و نفس تعبیر می شود. از این روست که در آیات قرآنی گاه از روح دمیده خدا در انسان سخن به میان آمده(حجر، آیه 29؛ سجده، آیه 9؛ ص، آیه 72) و گاه دیگر از نفس انسانی سخن است.(شمس، آیه 7)

بر اساس آموزه های قرآنی، این نفس و روان آدمی است که مدیریت تن را به عهده دارد و در حقیقت تن ابزاری برای روان برای انجام اعمال و کارهایش است. این نفس انسانی است که تمام صفات الهی را داراست و صورتی از جلال و جمال الهی است. چنین نفس و روانی همه کاره انسان و هم چنین باید پاسخ گویی اعمالش باشد و اصولا امر و نهی به آن تعلق می گیرد و هموست که حقیقت هر انسانی را تشکیل می دهد. پس باید گفت همه چیز آدمی به آن بستگی دارد. همین نفس است که پس از مرگ توفی و به طور کامل گرفته و اخذ شده و به جهانی دیگر منتقل می شود(زمر، آیه 42) و در آن جا نتیجه اعمالش در دنیا را می بیند.(زخرف، آیه 71)

ارتباط تن و روان تا آن جایی است که خداوند بارکشی را به نفس و روان نسبت می دهد در حالی که تن آدمی باری را بر می دارد و به دوش می کشد و حمل می کند، اما خداوند با توجه به این که نفس مسئول و مدیر و همه کاره تن است، کار و بار را به آن نسبت می دهد و مثلا می فرماید: وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُواْ بَالِغِيهِ إِلاَّ بِشِقِّ الأَنفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ؛ و (چارپایان) بارهاى شما را به شهرى مى‏برند كه جز با مشقت روانهاتان بدان نمى‏توانستيد برسيد. قطعاً پروردگار شما رئوف و مهربان است.(نحل، آیه 7)

از همین روست که انسان می گوید به جان کندنی این کار را کردم یا این بار را برداشتم و بردم. البته در آیات قرآنی از جمله آیه 71 سوره زخرف شهوت را به نفس و لذت را به تن نسبت می دهد و می فرماید: وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ ؛ و در آنجاست آنچه دلها آن را بخواهند و ديدگان را خوش آيد.

پس ابزارهای حسی چون چشم و گوش درد و لذت را درک می کنند، ولی باید دانست که این درد و لذت در حقیقت از برای روان و نفس آدمی است و نسبت دادن آن ها به اعضا و تن از باب «واسطه در ثبوت» است.

در منطق اثبات شده که واسطه ها سه دسته اند: 1. واسطه در ثبوت؛ يعني آن چيزي است كه سبب مي‌شود موضوع متصف به محمول شود؛ مثلاً آب داخل كتري را روي آتش قرار مي‌‌دهيم، آب داغ مي‌شود و به حرارت موصوف مي‌شود.علتش همان آتش است، آتش را واسطه در ثبوت مي‌گويند؛ 2. واسطه در اثبات: واسطه در اثبات آن است كه سبب علم مي‌شود؛ مثلا كسي كبريت براي يافتن چيزي گم شده روشن می کند. روشن شدن كبريت واسطه در اثبات است؛ يعني سبب علم است؛ 3. واسطه در عروض، آن چیزی است كه مصحح نسبت است؛ يعني موضوع، این محمول را حقیقتا ندارد؛ ولی اين واسطه سبب مي‌شود كه موضوع با محمول مجازاً موصوف بشود؛ مانند ناودان روان شد. نسبت دادن روانی به ناودان به واسطه آبی است که جاری است.

به هر حال، ارتباط تنگاتنگ میان روان و تن موجب می شود که تعادل و عدم تعادل روانی آثاری را در بدن به جا گذارد، همان طوری که سلامت و بیماری تن در روان آثاری را به جا می گذارد، ولی شکی نیست که تاثیرگذاری روان بر تن بیش تر و قوی تر از تاثیرگذاری تن بر روان است. از همین روست که توجه و اهتمام به روان و تعادل و سلامت آن به معنای سلامت تن خواهد بود. بر همین اساس است که بسیاری از پزشکان قدیم و جدید به روان درمانی به عنوان عامل مهم تسکین و یا درمان دردهای جسم و بدنی توجه داشته اند.

امام على عليه السلام درباره ارتباط روان و تن می فرماید: اَعْجَبُ ما فِى الاِنْسانِ قَلْبُهُ وَ لَهُ مَوارِدُ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ اَضْدادٌ مِنْ خِلافِها فَاِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجاءُ اَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ اِنْ هاجَ بِهِ الطَّمَعُ اَهْلَكَهُ الْحِرْصُ وَ اِنْ مَلَكَهُ الْيَأسُ قَتَلَهُ الاَسَفُ… فَكُلُّ تَقْصيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ اِفْراطٍ بِهِ مُفْسِدٌ؛ شگفت ترين عضو انسان قلب اوست و قلب مايه هايى از حكمت و ضد حكمت دارد. اگر آرزو به آن دست دهد، طمع خوارش مى گرداند و اگر طمع در آن سر بركشد، حرص نابودش مى كند و اگر نااميدى بر آن مسلّط شود، اندوه، او را مى كُشد… هر كوتاهى برايش زيانبار است و هر زياده روى برايش تباهى آفرين. (علل الشرايع، ص ۱۰۹، ح ۷)

پیامبر صلي الله عليه و آله به شکل دیگر ارتباط میان تن و روان را بیان می کند و می فرماید: فِى الاِنْسانِ مُضْغَةٌ اِذا هىَ سَلِمَتْ وَ صَحَّتْ سَلِمَ بِها سائرُ الْجَسَدِ،فَاذا سَقِمَتْ سَقِمَ بِها سائرُ الْجَسَدِ وَ فَسَدَ، وَ هِىَ الْقَلْبُ؛ در انسان پاره گوشتى است كه اگر آن سالم و درست باشد، ديگر اعضاى بدنش هم باآن سالم مى شوند و هرگاه آن بيمار شود، ديگر اعضاى بدنش بيمار و فاسد مى گردند. آنپاره گوشت، قلب است. (خصال، ص ۳۱، ح ۱۰۹)

روان درمانی، خاستگاه اخلاق درمانی

دانسته شد که روان آدمی نقش بسزا و تاثیرگذاری در سلامت و بیماری تن دارد. از آن جایی که اخلاق به حوزه روان آدمی تعلق می گیرد، هر گونه تغییر مثبت و منفی اخلاقی در روان آدمی به معنای تغییر در تن آدمی است که ابزار روان است. اخلاق آدمی به دو دسته اخلاقی غیر اکتسابی یعنی طبیعی – فطری؛ و اخلاق اکتسابی تقسیم می شود؛ زیرا برخی از خصوصیات اخلاقی آدمی ویژه انسانیت است که خداوند برای همه انسان ها قرار داده و یا اخلاقی است که به وراثت از والدین به ارث برده است. برخی دیگر از خصوصیات اخلاقی نیز از اجتماع و زمانه آموخته می شود.

از آموزه های قرآنی به دست می آید که تنها اخلاق هایی که جزو طبیعت و فطرت آدمی است غیر قابل تغییر است؛ هر چندکه می توان را آن دفن و دسیسه کرد و از ظاهر به ضمیر ناخودآگاه راند(شمس، آیات 7 تا 10)، ولی هرگز نمی توان آن ها را نیست و نابود کرد یا تبدیل و تحویلی در آن ایجاد کرد(روم، آیه 30؛ فاطر، آیه 43)؛ این دسته از اخلاقیات همان هایی است که از آن سنت های الهی در جان آدمی تعبیر می شود. از این دسته می توان به خلقیاتی چون ضعف(نساء، ایه 28)، فقر وجودی(فاطر، آیه 15)، عجول(اسراء، آیه 11؛ انبیاء، آیه 37)، ظلوم و جهول(احزاب، آیه 72) و مانند آن ها اشاره کرد.

اما خلقیاتی که از وراثت یا اجتماع و زمانه گرفته می شود قابل تغییر است(انفال، ایه 53؛ رعد، آیه 11)؛ از همین روست که اصل تربیت و تزکیه در کنار تعلیم و آموزش در اسلام مطرح شده است.(بقره، ایه 129؛ آل عمران، آیه 164؛ جمعه، ایه 2)

پس می توان اخلاق انسانی را تغییر داد و به سمت خوب و بد جهت بخشید. هر چه خلق و خوی انسانی به سمت فضایل برود، روان آدمی نیز به تعادل می رسد و هر چه اخلاق آدمی به سمت رذایل سوق داده شود، به همان میزان عدم تعادل در روان آدمی پدیدار می شود. این گونه است که خلق و خوی هر کسی روانش را می سازد و شخصیت و شاکله وجودی او را شکل می دهد و همان طوری که شاکله در عمل و رفتار و کردار ظهور می یابد(اسراء، آیه 84)، آثار دیگر آن نیز بر جسم و بدن آشکار می شود. از این روست که در آیات قرآنی از آثار ترس، خشم و محبت در اعضا و جوارح و شمایل (محمد، آیه 30) چون گردش چشمان (احزاب، آیه 19)، گفتار و لحن کلام(محمد، آیه 30) و مانند آن ها (غافر، آیه 18) سخن به میان آورده است.

پيامبر صلي الله عليه و آله با اشاره به تاثیرات مخرب خشم بر روان و تن آدمی می فرماید: اَلا وَ اِنَّ الْغَضَبَ جَمْرَةٌ فى قَلْبِ ابْنِ آدَمَ، اَما رَأيْتُمْ اِلى حَمْرَةِ عَيْنَيْهِ وَانْتِفاخِ اَوْ داجِهِ؟! فَمَنْ اَحَسَّ بِشَىْ ءٍ مِنْ ذلِكَ فَلْيَلْصَقْ بِالاَرْضِ ؛ بدانيد كه خشم پاره آتشى در دل انسان است. مگر چشمان سرخش و رگ هاىگردنش را [هنگام خشم] نديده اند. هر كس چنين احساسى پيدا كرد، روىزمين بنشيند. (سنن الترمذى، ج ۳، ص ۳۲۸، ح ۲۲۸۶)

خداوند در آیات 7 تا 10 سوره شمس به این نکته توجه می دهد که تزکیه نیک اخلاقی نفس و یا دسیسه و دفن کردن آن به اخلاق زشت تا چه اندازه در رستگاری آدمی تاثیر گذار است. این رستگاری همان طوری که به روان تعلق می گیرد به طور طبیعی به تن نیز تعلق خواهد گرفت؛ زیرا آثار نفسانی و باطنی در جوارح و بدن خود را نشان می دهد. از این روست که بیماران روانی، دارای تنی بسیار رنجور یا به شکل افراطی چاق هستند که نشان دهنده عدم تعادل روان آنان است.

این که خداوند در آیه 57 سوره یونس و 82 سوره اسراء و 44 سوره فصلت آیات الهی را شفا و درمانگر می داند چنان که عسل و انگبین را چنین شفابخش دانسته (نحل، آیه 69)، بدان معناست که درمان روان تاثیر در تن و درمان تن تاثیر در روان دارد.

روانی که مطمئن به ذکر الهی است، در آرامش و آسایش و تعادل قرار دارد و همین آثار در معیشت و زندگی شخص نیز بروز و ظهور می کند به طوری که احساس عسر و حرج و ناآرامی نمی کند.(طه، آیات 123 و 124؛ و آیات دیگر)

امیرمومنان امام على عليه السلام نیز می فرماید: مَنْ حَسُنَتْ خَليقَـتُهُ طابَتْ عِشْرَتُهُ؛ هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى شود. (غررالحكم، ح ۸۱۵۳)

پيامبر صلي الله عليه و آله با توجه به نقش تاثیرگذار بدخلقی در ایجاد بیماری تن می فرماید: مَنْ ساءَ خُلْقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ وَ مَنْ كَبُرَ هَمُّهُ سَقُمَ بَدَنُهُ؛ هر كس بد اخلاق باشد، خودش را عذاب مى دهد و هر كس غم و غصه اش زياد شود، تنش رنجور و بیمار مى گردد.(نهج الفصاحه، ح ۳۰۰۲)

امام على عليه السلام هم چنین در ارتباط خوش خویی و سلامت تن می فرماید : وُصولُ الْمَرْءِ اِلى كُلِّ ما يَبْتَغيهِ مِنْ طيبِ عَيْشِهِ وَ اَمْنِ سِرْبِهِ وَ سَعَةِرِزْقِهِ بِحُسْنِ نيَّتِهِ وَ سَعَةِ خُلْقِهِ؛ انسان، با نيّت خوب و اخلاق خوب، به تمام آنچه در جستجوى آن است، از زندگى خوش و امنيت محيط و روزى زياد، دست مى يابد.(غررالحكم، ح ۱۰۱۴۱)

از آن جایی که نیت انسان به حوزه روان و خلق و خوی افراد بستگی دارد، امیرمومنان علی(ع) می فرماید که نیت بد و قبح فاعلی افراد موجب بلایا و مصیبت ها بر او وارد آید که شامل بلایای جسمانی و بیماری های تن و روان نیز خواهد بود. آن حضرت (ع) از این رو، هشدار داده و می فرماید: اِذا فَسَدَتِ النِّـيَّةُ وَقَعَتِ الْبَليَّةُ؛ هرگاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد. (غررالحكم، ح ۴۰۲۱)

انسانی که دانایی را می طلبد برای خود نور دل و دیدگان و نیز قوت و نیروی بدن را طلب کرده است. پس با تغییر جهل اخلاقی به دانایی و علم اخلاقی می توان همان طوری که روان را تقویت کرد تن را نیز قوت و نیرو بخشید. امام على عليه السلام در این باره می فرماید: اِنَّ الْعِلْمَ حَياةُ الْقُلوبِ وَ نورُ الاَبْصارِ مِنَ الْعَمى وَ قُوَّةُ الاَبْدانِ مِنَ الضَّعْفِ؛ به راستى كه دانش، مايه حيات دل ها، روشن كننده ديدگان كور و نيروبخشبدن هاى ناتوان است. (امالى صدوق، ص ۴۹۳، ح ۱)

در آموزه های قرآنی و روایی به این نکته توجه داده شده که بسیاری از بیماریهایی که منجر به مرگ آدمی هم چون سکته می شود ارتباط تنگاتنگی با گناهان آدمی دارد که نشانه ای بدخلقی فرد است. در حقیقت انسان گناهکار انسانی بدخلق و خو است که نه تنها گرفتار عذاب های اخروی خواهد شد، بلکه در همین دنیا موجبات بیماری ها و مرگ های زودرس خود را فراهم می آورد. به عنوان نمونه امام صادق عليه السلام در این باره می فرماید: يَعيشُ النّاسُ بِاِحْسانِهِمْ اَكْثَرَ مِمّا يَعيشونَ بِاَعْمارِهِمْ وَ يَموتون بِذُنوبِهِمْ اَكْثَرَ مِمّا يَموتونَ بِآجالِهِمْ؛ مردم، بيشتر از آن كه با عمر خود زندگى كنند، با احسان و نيكوكارى خود زندگىمى كنند و بيشتر از آن كه با اجل خود بميرند، بر اثر گناهان خود مى ميرند. (دعوات الراوندى، ص ۲۹۱، ح ۳۳)

در برابر اگر کسی صله رحم و مانند آن را انجام دهد که از اصول و فضایل اخلاقی مهم است، موجبات افزایش عمر و سلامت تن و روان خود را فراهم آورده است. هم چنین فضایل دیگر اخلاقی نیز آثار و برکاتی از جمله سلامت تن دارد؛ چنان که پیامبر(ص) در نقش تاثیرگذار صداقت در سلامت تن و روان می فرماید: پيامبر صلي الله عليه و آله: اَلصِّدقُ طُمَأْنينَةٌ وَ الْكَذِبُ ريبَةٌ ؛ راستگويى مايه آرامش و دروغگويى مايه تشويش است. (نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۴)

امام على عليه السلام نیز با اشاره به حلم که اوج صبر است می فرماید: اَلْحِلْمُ حِجابٌ مِنَ الآْفاتِ؛ بردبارى، مانعى در برابر آفت ها و بیماری هاست. غررالحكم، ح ۷۲۰)

می دانیم که بسیاری از بیماری ها چون زخم معده و افزایش خون قند و مانند آن به اضطراب و حوزه روانی آدمی مرتبط است؛ پس آن چه مایه تشویش و اضطراب روان می شود به طور طبیعی در تن نیز تاثیرگذار خواهد بود؛ پس حفظ خلق خوش و ترک خوی بد به معنای رهایی از بیماری و درمان آن و یافتن سلامت روان و تن خواهد بود؛ بر عکس رذایل اخلاقی موجب تباهی تن و عمر آدمی می شود؛ چنان که پیامبر(ص) در نقش رذیلت عجله در هلاکت آدمی می فرماید: اِنَّما اَهْلَكَ النّاسَ الْعَجَلَةْ وَ لَوْ اَنَّ النّاسَ تَثَـبَّتوا لَمْ يَهْلِكْ اَحَدٌ؛ مردم را، در حقيقت، شتابزدگى به هلاكت انداخته است، اگر مردم، از شتابزدگىبه دور بودند، هيچ كس هلاك نمى شد. (محاسن، ج ۱، ص ۳۴۰، ح ۶۹۷)

امام على عليه السلام نیز با اشاره به بیماری اخلاقی حقد و کینه می فرماید: اَلْحَقودُ مُعَذَّبُ النَّفْسِ، مُتَضاعَفُ الهَمِّ ؛ كينه توز، روحش در عذاب است و اندوهش دو چندان. (غررالحكم، ح ۱۹۶۲)

کسی که به بیماری اخلاقی حرص و آز گرفتار است، به انواع بیماری های تن نیز مبتلا خواهد شد؛ زیرا حرص آدمی را چنان به خود می پیچید که کرم ابریشم دور خود نخ می پیچد و موجبات بیماری های سخت و شدید منجر به سکته را فراهم می آورد. امام باقر عليه السلام می فرماید: مَثَلُ الْحَريصِ عَلَى الدُّنْيا مَثَلُ دودَةِ القَزِّ: كُلَّمَا ازْدادَتْ مِنَ القَزِّ عَلى نَفْسِها لَـفّـا كانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُروجِ حَتّى تَموتَ غَمّا؛ حريص به دنيا، همانند كرم ابريشم است كه هر چه بيشتر دور خود مى تند، خارجشدن از پيله بر او سخت تر مى شود، تا آن كه از غصه مى ميرد. (كافى، ج ۲، ص ۳۱۶، ح ۷)

امام على عليه السلام نیز می فرماید: مَنْ لَمْ يَتَدارَكْ نَفْسَهُ بِاِصْلاحِها اَعْضَلَ داؤُهُ وَ اَعْيى شِفائُهُ وَ عَدِمَ الطَّبيبَ؛ هر كس به اصلاح خود نپردازد، بيمارى اش سخت مى شود و در درمانش به رنجمى افتد و طبيبى نخواهد يافت. (غررالحكم، ح ۹۰۲۵)

خلق خوشی چون انصاف که عبور از حق خویش و مناصفه در امور است، موجب راحت جان و روان و تن آدمی است. چنان که امام علی(ع) می فرماید: اَلانْصافُ راحَةٌ؛ انصاف، مايه آسايش است.(غررالحكم، ح ۱۶)

در برابر ظلم و ستم موجب سکته و مرگ های ناگهانی می شود؛ چنان که آن حضرت (ع) می فرماید: اَلْبَغْىُ يَصْرَعُ الرِّجالَ وَ يُدْنِى الاْجالَ؛ ظلم و تجاوز، انسان را زمين مى زند و مرگ ها را نزديك مى سازد. (غررالحكم، ح ۱۴۹۴)

خوش خویی تنها در تن و روان خود فرد تاثیر نمی گذارد بلکه آثار آن در تن و روان دیگران نیز ظهور می کند. چنان که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: طَعامُ السَّخىِّ دَواءٌ وَ طَعامُ الشَّحيحِ داءٌ؛ غذاى سخاوتمند، دارو و غذاى بخيل، درد است. (بحارالأنوار ، ج ۶۸، ص ۳۵۷، ح ۲۲)

بر پایه آموزه های قرآنی نباید نقش درمانگری را به ابزارها و وسائط داد بلکه این خداست که درمان گر است؛ ولی از آن جایی که امور دنیا با وسائط و اسباب اداره می شود، باید به اسباب توجه یافت و از آن بهره گرفت. البته این اسباب تنها اسباب مادی نیست بلکه اسباب معنوی چون دعا را نیز شامل می شود؛ صدقه دادن که یک عمل اخلاقی نیک است نیز در چنین جایگاهی است که درمان کننده بیماری های تن و روان است، چنان که پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اَلصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلاءَ وَ هِىَ اَنـْجَحُ دَواءٍ وَ تَدْفَعُ الْقَضاءَ وَ قَدْ اُبْرِمَ اِبراماوَ لا يَذْهَبُ بِالاَدواءِ اِلاَّ الدُّعاءُ وَ الصَّدَقَةُ؛ صدقه بلا را برطرف مى كند و مؤثرترينِ داروست. همچنين، قضاى حتمى رابرمى گرداند و درد و بيمارى ها را چيزى جز دعا و صدقه از بين نمى برد. (بحارالأنوار، ج ۹۳، ص ۱۳۷، ح ۷۱)

پذیرش قضای الهی و این که خداوند علیم و حکیم و قادر و غنی به انسان گاهی چیزی را به حکمت می دهد و چیزی را به مصلحت می گیرد،(حدید، آیات 22 و 23 و آیات دیگر) می توان موجب رهایی و درمان از بسیاری از دردها و بیماری ها شود. امام صادق عليه السلام در این باره می فرماید: اَلرَّوْحُ وَ الرّاحَةُ فِى الرِّضا وَ الْيَقينِ وَ الْهَمُّ وَ الْحَزَنُ فِى الشَكِّوَ السَّخَطِ؛ خوشى و آسايش، در رضايت و يقين است و غم و اندوه در شكّ و نارضايتى. (مشكاه الأنوار، ص ۳۴)

عدم توجه به برخی از آداب غذا خوردن مانند تند خوردن و نجویدن و بعلیدن و مانند آن ها بیماری های تن را باعث می شود، این ها که از امور اخلاقی هستند باید آموزش داده شود تا جلوی بیماری گرفته شود یا درمان گردد. پيامبر صلي الله عليه و آله با اشاره به یکی از آداب سفره و آثار آن در تن و بدن می فرماید: مَنْ اَكَلَ وَ ذو عَيْنَيْنِ يَنْظُرُ اِلَيْهِ وَ لَمْ يُواسِهِ ابْتُلى بِداءٍ لا دَواءَ لَهُ ؛ هر كس غذا بخورد و ديگرى به او نگاه كند، و به او ندهد، به دردى بى درمان مبتلا مى شود. (تنبيه الخواطر، ج ۱ ، ص ۴۷)

امام هادی(ع) نیز به نکته ای دیگر از اصول اخلاقی و آداب سفره توجه داده و نقش آن را در تن و روان این گونه بیان می کند: اَلسَّهَرُ اَ لَذُّ لِلْمَنامِ وَ الْجوعُ يَزيدُ فى طيبِ الطَّعامِ ؛ شب زنده دارى، خواب را شيرين تر و گرسنگى، غذا را لذت بخش تر مى كند.(تنبيه الخواطر، ص ۱۴۱، ح ۱۸)

از دیگر بیماریهای اخلاقی و روانی که بیماری تن را موجب می شود حسادت است. امام على عليه السلام درباره این عامل بیماری زا می فرماید: اَلْحَسَدُ يُضْنِى الجَسَدَ ؛ حسد، بدن را فرسوده و عليل مى كند. (غررالحكم، ح ۹۴۳)

آن حضرت در جایی دیگر بیمار دیگر اخلاقی را مورد توجه قرار داده و می فرماید: اَلْمُريبُ اَبَدا عَليلٌ؛ آدم بدبين، هميشه بيمار است. (غررالحكم، ح ۸۳۹)

بیماری هایی دیگر که ارتباط تنگاتنگی میان حوزه روان و اخلاق با تن و بدن اشاره دارد چشم زخم است. پيامبر صلي الله عليه و آله می فرماید: اِذا رَآى اَحَدُكُمْ مِنْ نَفْسِهِ اَوْ مالِهِ اَوْ مِنْ اَخيهِ ما يُعْجِبُهُ فَلْيَدْعُ لَهُ بِالْبَرَكَةِ فَاِنَّ الْعَيْنَ حَقٌ؛ هرگاه يكى از شما در خودش، يا مالش، يا برادرش، چيز جالب توجهى ديد، براىبركت يافتن آن دعا كند؛ زيرا چشم زخم، واقعيت دارد. (نهج الفصاحه ، ح ۲۰۶)

بیماری لجاجت نیز در تن و روان تاثیرگذار است. امام على عليه السلام می فرماید: مَنْ لَجَّ وَ تَمادى فَهُوَ الرّاكِسُ الَّذى رانَ اللّهُ عَلى قَلْبِهِ وَ صارَت دائرَةُالسَّوءِ عَلى رَأسِهِ ؛ هر كس لجاجت كند و بر آن پافشارى نمايد، او همان بخت برگشته اى است كه خداوند بر دلش پرده غفلت زده و پيشامدهاى ناگوار بر فراز سرش قرار گرفته است. (نهج البلاغه، از نامه ۵۸)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا