اخلاق تبلیغاتی در انتخابات اخلاقی

بازخوانی روش های تبلیغی از نگاه قرآن

تبلیغات به عنوان بهترین شیوه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی از مهم ترین ابزارهایی است که از سوی بسیاری از اقشار جامعه با اهداف خاص مورد استفاده قرار می گیرد. بی گمان این ابزار از مهم ترین وسایلی است که پیامبران در مقام ابلاغ رسالت می توانستند از آن بهره گیرند. با این تفاوت که روشنگری، تبیین حقایق ، تشریح حقوق و مطالبات و نیز مسئولیت ها و وظایف، مهم ترین فلسفه به کارگیری آن از سوی پیامبران بوده است.

انتخابات به سبب آن که نیازمند معرفی اشخاص و برنامه ها هر یک از نامزدهای انتخاباتی است، از شیوه تبلیغات بهره بسیاری می برد. با این همه به علل مختلف نمی توان از هر روش تبلیغات برای این منظور سود جست؛ زیرا تبلیغات انتخاباتی از نظر قانونی و شرعی و اخلاقی چارچوب هایی دارد که می بایست از سوی همه نامزدها و هوادران رعایت شود.

نویبسنده در این مطلب بر آن است تا روش های تبلیغی در حوزه سیاست و تبلیغات انتخاباتی را بر اساس اخلاق اسلامی و آموزه های قرآنی تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

اهداف تبلیغات انتخاباتی

هر کار عقلانی و عقلایی اهدافی را دنبال می کند و می کوشد تا به آن برسد. تبلیغات انتخاباتی نیز به عنوان یک کار عقلایی نیز از این امر مستثنا نیست و اهدافی را می کوشد تا از طریق این ابزار به دست آورد و جامه عمل بپوشاند.

بی گمان انتخابات به عنوان ابزاری برای حضور در صحنه عمل سیاسی از سوی نامزدها مورد توجه قرار می گیرد و هر یک از نامزدها می کوشند تا با تبیین توانایی های شخصی و برنامه ای و سیاست ها و خط مشی های اجرایی خود نشان دهند که می توانند در مسئولیت و منصبی قرار گیرند که مدیریت جامعه را به عهده دارد.

از آن جایی که مسئولیتی مانند مسئولیت حکومت از جایگاه خاص و ویژه ای برخوردار است هر یک از نامزدها می بایست در تبلیغات خویش به اهداف کلان و اصلی حکومت و فلسفه وجودی آن توجه داشته باشند. از این رو می بایست در تبیین توانایی ها و نیز سیاست و برنامه های خویش به این مساله توجه داشته باشند که آیا توانایی ها و برنامه های آنان در اندازه و سطحی است که بتواند اهداف و فلسفه وجودی حکومت را پوشش دهد و جامعه و حکومت را به سمت اهداف اصلی و کلان رهنمون سازد ؟

در حقیقت انتخاب کنندگان که صاحبان اصلی حکومت و دولت هستند می خواهند از طریق تبلیغات نامزدها این معنا را به دست آورند که آیا شخصی که نامزد شده است می تواند بار چنین مسئولیت گرانی را به دوش کشد و آیا برنامه ها و سیاست های وی می تواند اهداف مشخص حکومت و دولت و فلسفه وجودی آن را پوشش دهد؟

بنابراین نامزدها در تبلیغات انتخاباتی خویش می بایست هماره این مسایل و موضوعات را در کانون توجه خود قرار دهند و در این چارچوب به تبیین مسایل و موضوعات بپردازند.

از آن جایی که فلسفه وجودی هر حکومت و دولتی می تواند با دولت ها و حکومت های دیگر در بسیاری از اصول مشترک باشد ولی می تواند در بسیاری دیگر از اصول و مبانی متفاوت باشد. هر یک از دولت ها وحکومت ممکن است بخشی از اهداف را مورد توجه و اهتمام قرار دهند وبرخی دیگر را نادیده گیرند. به عنوان نمونه حکومت های رفاهی به حوزه رفاه عمومی بیش ترین توجه را مبذول می دارند و اهداف خویش را این بعد از ابعاد وجودی انسان و حکومت قرار می دهند.

دولت اسلامی به هدف تحقق اهداف خاص افزون بر اهداف عام دولت ها تشکیل شده و می شود. از این روست که حکومتی که از سوی مردم انتخاب می شود می بایست در چارچوب همین اهداف عام وخاص تشکیل و انتخاب شود.

اگر از اهداف عمومی همه دولت ها و حکومت، دست یابی به امنیت و آسایش باشد نمی توان آن را از دایره اهداف و فلسفه وجودی دولت و حکومت اسلامی بیرون دانست. ولی افزون بر این امور دولت وحکومت اسلامی اهداف و فلسفه وجودی خاصی را پی می گیرد که می توان محوریت توحید و اخلاق اسلامی را مرکزیت آن شناسایی و ردگیری کرد. بر این اساس هدف دولت و حکومت اسلامی تربیت انسان هایی با محوریت توحید واخلاق اسلامی است که بتوانند در مقام خلافت الهی مدیریت هستی از جمله انسان ها را به عهده گیرند.

قرآن امت اسلامی و دولت و حکومت اسلامی را امت شاهد و برتر و نمونه ای معرفی می کند که دیگر امت ها و جوامع می بایست از آن الگوبرداری کنند و به عنوان دیگری مهم مورد تقلید جوامع بشری دیگر قرار گیرند.

بر این اساس حکومتی که از سوی مردم انتخاب می شود می بایست دارای صفات و ویژگی هایی باشد که بتواند آرمان های دولت اسلامی را تحقق بخشد و جامعه برتر را نه تنها در درون مرزهای ملی بلکه در صحنه جهانی تحقق بخشد.

براین اساس نامزدهایی که خود را برای مسئولیت مهم حکومت بر مردم و برای مردم مطرح می کنند می بایست دارای توانایی ها و ظرفیت ها و برنامه هایی باشند که بتوانند این مهم را دست کم در درون مرزهای ملی و در محدوده خاصی تحقق بخشند.

به این معنا که هر نامزد حکومت اسلامی می بایست از این توانایی و ظرفیت علمی و عملی و بینشی و نگرشی برخوردار باشد که اهداف دولت اسلامی را در جامعه جهانی تحقق بخشد؛ هر چند که به سبب درک درست از واقعیت های جهانی تنها همت و اهتمام خویش را محدوده کوچک درون مرزها قرار می دهد.

به سخن دیگر، هر یک از نامزدها می بایست انسانی حقیقت گرا و واقع بین باشد. آرمان بلند وی تحقق جامعه اسلامی و دولت فراگیر جهانی اسلام باشد ولی در محدوده ظرفیت ها و توانمندی های جامعه و جهان برنامه ریزی و سیاست ها و خط مشی های خویش را تعریف و تبیین کند.

بنابراین هدف از برنامه های انتخاباتی در چارچوب بینش و نگرش اسلامی،‌ تبیین توانمندی ها ، افکار و اندیشه ها، ظرفیت ها و برنامه ها و سیاست ها از سوی هر یک از نامزدها می باشد. از این رو، به جای نقد شخص و یا دولت های پیشین می بایست به نقد واقعیت های اجتماع و جامعه جهانی و تحلیل آن پرداخته شود و توانایی هایی شخصی و علمی و عملی و نیز برنامه ها و خط مشی ها و سیاست ها تبیین و مطرح شود.

در حقیقت هر یک از نامزدها می کوشد تا با بیان ظرفیت ها و توانمندی ها و برنامه های خویش، به مردم اتمام حجت نماید که چنین شخصی با این قابلیت ها در اختیار مردم است و آنان می توانند با انتخاب و همراهی وی به عنوان نماینده مجلس و یا مسئول حکومت اسلامی به اهداف دولت و حکومت اسلامی دست یابند. بنابراین اتمام حجت نسبت به مردم یکی از اهداف مهم تبلیغات انتخاباتی از دیدگاه اسلام است.(نساء‌آیه 165 و اعرا ف آیه 79 و 91 و 93 و 164 و اسراء آیه 15 و احقاف آیه 35)

همین روش از سوی پیامبران (ع) و نیز امامان (ع) به ویژه امیرمومنان علی (ع) پس از رحلت و یا شهادت پیامبر(ص) به کار گرفته شده است و آن حضرت بارها و بارها تنها به عنوان اتمام حجت در مسجد پیامبر(ص) و مکان های دیگر به معرفی خود پرداخت و حجت را همانند پیامبر (ص) بر مردمان تمام کرد، به گونه ای که دیگر در پیشگاه خداوند عذر و بهانه ای نداشته باشند.

تذکر و پند (ابراهیم آیه 5 و طه آیه 44 و قصص آیه 46) رفع اختلافات (زخرف آیه 63 و بقره آیه 213 و نحل آیه 64) عدالت ( اعراف آیه 29 و 85 و هود آیه 85 و شورا آیه 15 و حدید آیه 25) و نجات مردم و رستگاری آنان (غافر آیات 28 و 38 و 41) و هدایت ایشان به سوی کمال و کمالیات الهی (آل عمران آیه 51 و مریم آیه 36 و زخرف آیه 64 و آیات دیگر) از جمله اهداف تبلیغات سالم انتخاباتی از دیدگاه قرآن است.

خداوند در داستان انتخاب طالوت و نیز یوسف (ع) و داود (ع)‌ به مجموعه ای از توانمندی های شخصی و علمی آنان اشاره می کند تا این گونه به نامزدهای انتخابی بفهماند که آن چه می بایست مورد توجه نامزدها قرار گیرد معرفی توانمندی های شخصی و گروهی و نیز برنامه ها و طرح ها و سیاست ها می باشد.

اگر نامزدی می خواهد تا از طریق انتخابات و تبلیغات آن مردم را نسبت به مطالبات و حقوق خود آگاه سازد و درباره برخی مسایل روشنگری کند و نسبت به برخی از مسایلی که موجب دور شدن از خدا و اهداف الهی حکومت و دولت اسلامی است انذار دهد می بایست هماره تقوا را در نظر داشته باشد و کاری نکند که موجب سوء‌ الظن و بدگمانی عمومی شود و یا همراه با تهمت و افترا و غیب دیگران باشد.

روش های موثر تبلیغات انتخاباتی

قرآن پیشنهاد می کند که برای آن که تبلیغات اسلامی هر یک از نامزدهای مسئولیت ها بتوانند موثر باشد و مردمان را به سوی حق و حقیقت رهنمون سازد و تاثیر بیش تری نیز داشته باشد،‌ از نامزدهای انتخاباتی می خواهد که هماره کانون های اصلی قدرت در جامعه را در تبلیغات خویش هدف قرار دهند و بکوشند تا برنامه های اصلاحی را نسبت به این کانون های اصلی قدرت تبیین و تشریح کنند؛ زیرا هماره مردم در مسیری گام بر می دارند که کانون قدرت تبیین و تشریح می کنند؛ چون که انسان ها هماره به دیگری مهم توجه داشته و از رفتار و کردار آنان تقلید می کنند. همین تقلید و پیروی از این کانون هاست که به آن ها قدرت و توان مانور بیش تری می بخشد. بنابراین اگر تبلیغات نامزدها به این کانون توجه بیش تری داشته باشد می تواند تاثیرگذارتر در مردم باشد.

این مطلب را می توان از آیاتی چون 103 و 104 سوره اعراف و نیز 96 و 97 سوره هود و 43 و 44 سوره طه و 46 سوره زخرف و 17 سوره نازعات به دست آورد.

تبلیغ در نقاط مرکزی و محوری و اولویت دادن به این مراکز از دیگر روش هایی پیشنهادی قرآن برای تاثیرگذاری بیش تر تبلیغات می باشد. آیه 92 سوره انعام و 59 سوره قصص و 7 سوره شورا بر این نکته کلیدی و اساسی در تبلیغات توجه می دهد.

بی گمان امانتداری و رعایت تقوا و اطاعت از آموزه های قرآنی از دیگر اصول تاثیر گذار در تبلیغات است که می بایست از سوی نامزدهای انتخاباتی مراعات شود.(شعراء‌آیات 106 و 107 و آيات دیگر)

ابزارهای تبلیغ

نامزدهای انتخاباتی نمی بایست از هر ابزاری برای انتخابات و معرفی خود استفاده کنند بلکه می بایست از ابزارهای استفاده کنند که مشروع می باشد. حتی استفاده از ابرازهای مشروع می بایست به گونه ای باشد که برون از دایره شریعت و اخلاق نباشد.

بی گمان تبیین و تشریح برنامه های الهی و ارزش های اخلاقی و شرعی بهترین شیوه تبلیغ است که می بایست هماره از سوی همه از جمله نامزدهای انتخاباتی استفاده شود. از آن جایی که شخص می کوشد تا در مسئولیتی الهی در دولت اسلامی به عنوان حکومت اسلامی قرار گیرد می بایست آموزه های الهی را مبنای عمل خود قرار دهد.

خداوند در آیاتی بسیاری از همگان می خواهد که اصول تبلیغات خویش را دین و آموزه های دینی قرار دهند و در این مساله کوتاهی نکنند.

از دیگر ابزارهای تبلیغاتی که می تواند بسیار موثر و کارساز باشد بهره گیری از سخنوری و قدرت بیان است. این مساله بی گمان نقش مهم و اساسی در تبلیغات نامزدها ایفا می کند. (نساء‌ایه 63 و نیز طه آیات 27 و 28 و 44)

بهره گیری از نامه( نمل آیه 28 تا 31)‌ منادیان و جارچیان و کسانی که قدرت سخنوری دارند(اعراف آیات 111 و 112 و شعراء‌‌ایات 36 و 37)‌و بهره گیری از شعر (شعرا آیات 224 و227) و دیگر ابزارهای مورد توجه مردم می تواند برای تبیین و معرفی نامزدها مورد استفاده قرار گیرد.

رعایت اخلاق اسلامی و انسانی در انتخابات

از دیگر مواردی که قرآن برای مساله تبلیغ از جمله تبلیغ انتخاباتی مطرح می سازد مراعات اصول اخلاقی انسانی و آداب اسلامی است.

بی گمان پیروی از هوای نفس و خواسته ها و مطالبات مردمی که به دور از حق و واقعیت است می تواند بدترین شیوه عمل تلیغی باشد. مردم برای این که به برخی از خواسته های خویش برسند از رهبران و مسئولان بهره برداری بد می کنند. بنابراین نامزدها می بایست متوجه باشند که در دام هواهای نفسانی مردم نیافتند و سخنان و خواسته های نادرست آنان را تکرار نکنند؛ زیرا بسیاری از خواسته های ایشان به دور از واقعیت و حقیقت است. تنها امور و خواسته های می بایست مورد توجه قرار گیرد که در چارچوب اصول اسلامی و عقلانی و عقلایی باشد و از واقعیت سود برده باشد.(شورا آیه 15)

از این رو خداوند هشدار می دهد که نمی بایست از بیان حق و تبیین حقایق از ترس بهانه جویی هایی مردم دست بشوید. به سخن دیگر وانهادن و یا گردن نهادن تنها به سبب ترس از بهانه جویی مردم نمی بایست شخص را به بیان و یا پذیرش باطل بکشاند. بسیاری از نامزدها دچار این ترس و واهمه هستند و به سبب این گاه از بیان حقیقت وا می زنند و گاه دیگر باطل را با سکوت می پذیرند و تن به خواسته های غیر معقول و حتی غیر اخلاقی می دهند. (هود آیه 12)

پرهیز از تند خویی و گرفتاری شدن در دام قساوت قلب می تواند آسیب جدی به تبلیغات برساند. ازاین رو لازم است که نامزدها از تندخویی پرهیز کنند و با مردمان به احترام رفتار کنند.(آل عمران آیه 159)

جدال باطل و استهزای دیگران حتی اگر کافر باشند جایز نیست بنابراین جایز نیست که شخص به رقیب انتخاباتی خود جدل کند و از روش جدل بهره گیرد.(کهف آیه 56)

کتمان حقایق و عدم تبیین آن ها تنها برای ضربه زدن به رقیب نیز جایز نیست و می توان آن را نه تنها ضد اخلاقی بر شمرد بلکه موجب می شود تا تبلیغ کم ترین اثر را در میان خردمندان به جا گذارد.(آل عمران آیه 187)

این ها نمونه هایی از اخلاق انتخاباتی است که از آیات قرآنی به دست می آید. مراعات آن می تواند شخص را در مسیر کمالی قرار دهد و از آسیب دین و دنیا حفظ نماید.

دست یابی به یک انتخابات سالم که بر پایه اصول اخلاقی باشد نیازمند آن است که همه نامزدها و هواداران آن اخلاق انتخاباتی را مراعات کنند تا به یک انتخابات مبتنی بر اخلاق دست یابییم ؛ زیرا اگر انتخابات ما اخلاقی نباشد و اخلاق انتخاباتی به درست مراعات نشود نمی توانیم امید داشته باشیم که جامعه به سوی کمال حرکت کند ؛ زیرا مردم درس خویش را از حاکمان خویش می آموزند و اگر حکومتی که این گونه به دور از اخلاق انتخاباتی انتخاب می شود بر سر کار آید نمی توان امید داشت که مردم در مسیر اخلاق و هنجارهای اجتماعی و اخلاقی گام بردارند.