ابزارهای سلطه شیطان از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

شیطان دشمن آشکار و سوگند خورده برای گمراهی بشر است. شیطان با اولیاء و یاران جنی و انسی خویش شبانه روز تلاش می کند تا به گونه ای به درون انسان وارد شده و ولایت خویش را ایجاد و تثبیت و سلطه بی چون و چرا خویش را تحقق بخشد. شیطان برای تحقق خواسته ها و اهداف خویش از ابزارهای گوناگونی بهره می برد که شناخت آن ها می تواند انسان را برای جلوگیری از ولایت و سلطنت شیطان یاری رساند. از همین روست که بخشی از آیات قرآنی به ابزارهای شیطان اختصاص یافته است. این ابزارها شامل بهره گیری از شیوه ها و روش هایی ساده تا پیچیده ای است. از مهم ترین این ابزارهای شیطان بنابراین تصریحات قرآن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. اختلاف: از نظر قرآن، یکی از ابزارهای ایجاد و تثیبت ولایت و سلطه شیطان بر انسان می توان به اختلاف اشاره کرد؛ زیرا اختلاف و تفرقه شرایطی را ایجاد می کند که انسان ها از دایره حق و عدالت خارج می شوند و بستری برای گمراهی و ولایت و سلطه شیطان می شود. شیطان برای دست یابی به اهداف پلید خویش در هر کاری برآن است تا گام به گام و مرحله به مرحله پیش روی داشته باشد. هر گامی که انسان در خلاف و اختلاف و تفرقه بر می دارد، تامین کننده مرتبه ای ولایت و سلطه شیطان است. از همین روست که شیطان از هر گونه ایجاد شرایط صلح و آشتی میان فردی یا میان گروهی جلوگیری می کند؛ زیرا نمی تواند در شرایط صلح و آشتی به اهداف خویش برسد؛ در حال یکه در شرایط اختلاف و گل شدن روابط سالم میان فردی و اجتماعی می تواند به سادگی از این آب گل آلود ماهی صید کند و به اهداف پلید خویش برسد.(بقره، آیه 208)
2. جنگ: از نظر قرآن، صلح و دوستی میان مردمان می تواند شرایط مساعدی را برای همزیستی و همگرایی بشر ایجاد کند و اسباب تعاون و همکاری را فراهم آورد؛ چرا که در این شرایط، این عقلانیت است که بر فرد و اجتماع حاکمیت دارد و موجبات تعادل رفتاری و انتخاب های درست و صالح و سالم می شود؛ اما در شرایط جنگی که قوه غضب طغیان کرده و حتی مدیریت عقل را به دست گرفته است، نمی توان امید داشت که کسی رفتاری متعادل داشته باشد. در شرایط غضب است که شیطان بر نفوس انسانی مسلط می شود و او را به انتخاب و انجام کارهای به دور از عقلانیت سوق می دهد که از جمله آن ها بدعهدی، پیمان شکنی، خیانت، دروغ ، ظلم و بی عدالتی است. خدا به مومنان فرمان می دهد برای جلوگیری از ایجاد شرایط ولایت و سلطه شیطان، همگی می بایست با هم از در دوستی و صلح وارد شوند و همه اختلافات و عوامل تفرقه را کنار بگذارند و اجازه ندهند تا خشم و غضب به شکل افراطی بر نفس انسان سلطه یابد و عقلانیت و سلامت انسان و اجتماع را تهدید کند.(بقره، آیه 208)
3. ازلام: یکی از ابزارهای شیطان، بهره گیری از ازلام است. این واژه در عربی به معنای نوعی تفال و قماری خاص است؛ زیرا رسم در جاهلیت این بود که گاه از ازلام برای تقسیم گوشت به شکل قمار استفاده می کردند؛ یعنی حیوانی را با هم می خریدند و با ازلام و قمار سهم هر کسی را مشخص می کردند و یا اصلا به کسی گوشتی نمی رسید؛ پس در این موارد با ازلام به برد و باخت گوشت اقدام می کردند؛ یا این که از این ازلام برای خیر و شر امور استفاده می کردند و ازلام در آن روزگار چیزی شبیه همین شیر یا خط با سکه است که امروز گاه برای تقسیم میدان ورزشی یا حتی خیر و شر امور استفاده می کنند. این گونه رفتارهای اجتماعی یا عبادی به جای آن که مبتنی بر علم و عقلانیت باشد، بر اساس جهالت علمی و عملی است و اصولا از نظر قرآن، هر گونه رفتاری که با «تخرص» همراه است، به معنای مخالفت علنی با عقل و علم است؛ یعنی کسانی به این گونه رفتارها گرایش می یابند که گرفتار جهالت عقلی و علمی هستند. پس به جای آن که تعقل و اندیشه کنند و به علم و دانش رو آورند و آن را مبنای فکر و عمل قرار دهند، بر اساس گمانه ها و ظنون و سفاهت و سبک مغزی عمل می کنند. این گونه است که بستری را برای سلطه و ولایت شیطان فراهم می آورند و شیطان با این ابزارها به ایجاد دشمنی در میان مردمان اقدام می کند؛ زیرا کسانی که گرفتار بی خردی و نادانی هستند، رفتارهای نسجیده داشته و با کوچک ترین سخنی براساس حکومت شهوت و غضب از کوره در می روند و در خدمت مقاصد و اهداف شیطان قرار می گیرند.(مائده، آیه 90)
4. انصاب: واژه انصاب در قرآن شاید به معنای بتان باشد؛ زیرا این واژه به هر نمادی از پرستش و تبرک اشاره می شود؛ در میان بت پرستان این امر متداول است که برای تبرک چیزهای خویش آن را به بتان می مالند یا در کنار آن قرار می دهند. در کتب لغت آمده که انصاب، جمع نُصُب، هر چیزی است که برای هدفی معین، چون پرستش، راهنمایی افراد، ترساندن و فراری دادن حیوانات، تقرب جستن به خدا و مانند آن در جایی نصب می‌شود.( التحقیق، ج ۱۲، ص ۱۲۹، «نصب».) هم چنین نُصُب جمع نصیب یا نصیبه هر چیزی جز خدای متعالی است که پرستش می‌شود. (لسان العرب، ج ۱۴، ص ۱۵۵، «نصب».) با نگاهی به فرهنگ نامه و تفاسیر روشن می شود که انصاب در اصطلاح در دو معنا به کار رفته است: الف: سنگ هایی که در دوران جاهلیت پیرامون کعبه نصب می‌شد تا با تکریم آن‌ها و قربانی کردن برای آن‌ها به بت ها تقرب جویند. گاه این سنگ ها را به دلخواه با سنگ های بهتر عوض می‌کردند(جامع البیان، مج ۴، ج ۶، ص ۱۰۰) و شمار آن‌ها را ۳۶۰ تخته گفته اند.(مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۴۴.) ب: سنگ ها یا هر چیز دیگری که مورد پرستش قرار می‌گرفت. مشرکان این سنگ ها را با خود حمل می‌کردند و هرگاه سنگ بهتری می‌یافتند سنگ پیشین را رها می‌کردند. (جامع البیان، مج ۱۴، ج ۲۹، ص ۱۱۱.) باید توجه داشت که انصاب با «اوثان» و «اصنام» که مشرکان آن‌ها را نیز می‌پرستیدند، این تفاوت را داشت که «اوثان» از سنگ و چوب ساخته می‌شد و دارای پیکره بی صورت بود؛ ؛ در حالی که اصنام با چوب یا سنگ های گرانبها یا جواهرات معدنی ساخته می‌شد و برای آن پیکره و صورت می‌تراشیدند و به جواهرات و فلزات گرانب ها می‌آراستند (التحقیق، ج ۶، ص ۲۸۶، «صنم».) این در حالی است که «انصاب» بدون صورت و پیکره بوده و یا خود پرستش می‌شد یا مقابل اصنام قرار می‌گرفت و خون قربانی بر آن ریخته می‌شد.( التحقیق، ج ۱۲، ص ۱۲۸.) در قرآن، از ذبح بر نصب نهی شده است(مائده، آیه 3) در حقیقت از نظر قرآن، کسانی که برای پرستش و تبرک جویی به سمت و سوی بتان می روند و خدای رب العالمین و معبود حقیقی را کنار می گذارند، گرفتار ولایت و سلطنت شیطان می شوند و اصولا شیطان برای گمراهی و اهداف پلید خویش از این رویه و روش و ابزار بهره می برد.(مائده، آیه 90)
5. افتراء به خدا: از نظر قرآن هر گونه افترا و نسبت دادن چیزی به خدا و دین اسلام در حالی که از دین نیست، از ابزارهای شیطان است. بر همین اساس، بدعت در امر دین می تواند مهم ترین شکل افترا به خدا باشد که شیطان از آن برای مقاصد گمراهی و بدبختی بشر بهره می گیرد. خدا به مومنان هشدار می دهد تا درباره چیزی که «علم» ندارند، سخنی نگویند. پس درباره امور دینی نیز که «علم» ندارند، سکوت کنند و سخنی نگویند؛ زیرا سخن گفتن دراین امور بدون علم و از روی جهالت و ناآگاهی چیزی جز افترا زدن به خدا نیست. این افترا می تواند انسان را از خدا و دین دور کند و شیطان را بر وی مسلط سازد.(بقره، آیات 168 و 169؛ انعام، آیه 112) از نظر قرآن، برای هر پیامبری دشمنی از شیاطین جنی و انسی است که مسئولیت آنان «وحی شیطانی» و ایجاد دین باطل در برابر دین حق و وحی الهی است. این شیاطین جنی و انسی، باطل را با امور زیبا تزیین می کنند و با آراستن باطل، آن را به خورد مردمان می دهند و این گونه با مثلا کلماتی چون آزادی و صلح و برابری، مردمان را به سمت گناه و فسق و فجور می برند و شیطان را بر جان و جامعه سلطنت می بخشند.(انعام، آیه 112)
6. تحریم حلال و تحلیل حرام: از دیگر ابزارهای شیطان برای ایجاد و تثبیت ولایت و سلطنت خود می توان به تحریم حلال الهی و تحلیل حرام خدایی اشاره کرد؛ یعنی شیطان به گونه ای عمل می کند که تا مردمان حلال خدا را حرام بشمارند و حرام خدا را حلال بدانند. مثلا به جای خوردن گوشت گاو و گوسفند و ماهی فلس دار، آن را حرام بدانند و به خوردن گوشت سگ و کوسه ماهی و خوک بروند. هم چنین به جای آن که دنبال حسنات و نیکی ها بروند دنبال سئیات و بدی ها و زشتی ها باشند و به جای زناشویی به زنا رو آورند و فحشاء و منکرات را مرتکب شوند.(بقره، آیات 168 و 169)
7. افساد و اخلال گری در روابط انسان ها: از دیگر ابزارهای شیطان برای ولایت و سلطه می توان به افساد در روابط اجتماعی و اخلال در آن اشاره کرد(یوسف، آیه 100؛ اسراء، آیه 53؛ فصلت، آیات و 34 و 36)؛ زیرا چنان که گفته شد ابلیس و شیاطین برای تحقق سلطه و ولایت خویش از تفرقه میان مردمان و گسست اجتماعی سود می برد. همین رویه ای که فرعون از شیاطین انسی برای ایجاد و تثبیت سلطه خویش بر اهالی مصر سود می برده است.(قصص، آیه 4) خدا در قرآن به مردمان هشدار می دهد که ابلیس استاد «نزغ» و اخلال و افساد میان انسان ها است، بنابراین برای رهایی از آن می بایست تنها دست به دامن خدا شد و به او استعاذه و پناه برد؛ زیرا انسان نمی داند چگونه و چه زمانی از سوی شیاطین مورد حمله قرار می گیرد و دلهایشان گرفتار وسوسه های شیطان و «نزغ» از سوی او می شود؟(فصلت، آیات و 34 و 36)
8. ایجاد آرزو: آرزو غیر از امید است؛ زیرا آرزو به خواسته ای گفته می شود که انسان ابزار دست یابی و استحقاق آن را ندارد، اما امید چیزی است که ابزار و استحقاق دست یابی فراهم است و انسان تنها باید سعی و تلاش کند تا به آن برسد. از نظر قرآن، شیاطین از طریق آرزوهای باطل و دور و دراز مردمان را سرگرم می کنند و با بیهودگی آنان را از حقیقت و دست یابی به آن باز می دارند. خدا بارها در قرآن بیان می کند که ایجاد آرزوى فریبکارانه، از دامهاى شیطان است.(نساء، آیات 117 تا 120؛ محمد، آیه 25) البته از آن جایی که آموزه های وحیانی پیامبران(ع) هماره در تقابل با شیطنت های ابلیس است، ایجاد آرزوهای باطل از مهم ترین راهکارهای شیطان برای مبارزه با وحی است. در حقیقت، القاى آرزوهاى باطل، وسیله اى از سوى شیطان، براى مبارزه با تعلیمات انبیا است.(حج، آیه 52)
9. تبذیر و ریخت و پاش: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، در امور اعتقادی و اقتصادی حد وسط و میانه روی و قوام از اصول اساسی است؛ بنابراین، هر گونه اسراف در این امور همانند اسراف شرک (غافر، آیه 43) و اسراف جنسی مانند لواط (ذاریات، آیه 83) و اسراف مالی(انعام، آیه 141) و اسراف قدرتی(یونس، آیه 83؛ دخان، آیه 31) نادرست است. از نظر قرآن، شیطان در مسائل اقتصادی با ابزار تبذیر یعنی ریخت و پاش بر آن است تا ضمن ایجاد کمبود مواد غذایی و فقر اقتصادی، بستری را برای کفر ایجاد کند؛ زیرا فقر به کفر نزدیک است و ابلیس برای ایجاد کفر و کفران در مردمان از این ابزار تبذیر بهره می برد. خدا به صراحت می فرماید: إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا(اسراء ، آیه 27)
10. جدال جاهلانه: از نظر قرآن، وحی شیطانی در راستای ایجاد بستری برای مجادله باطل میان مردمان است. در حقیقت شیطان از جدال جاهلانه برای رسیدن به مقاصد خویش استفاده می کند؛ زیرا این گفت و گوهای بی ثمر و بی پایه نه تنها مردم را به خود سرگرم می کند، بلکه موجبات اختلاف و تشتت و گسست اجتماعی را فراهم می آورد. خدا به صراحت بیان می کند که جدال جاهلانه براى انکار خدا، روشى شیطانى است(حج، آیه 3) و از همین روست که خدا بیان می کند که چگونه وحی شیطانی در همین راستا و برای تحقق همین اهداف پلید و زشت بوده است؛ خدا می فرماید که جدال مشرکان با مسلمانان براى حلال شمردن ذبیحه غیر شرعى، از الهامات شیطان است که می بایست انسان نسبت به آن آگاهی و شناخت داشته و از آن پرهیز و اجتناب کند.(انعام، آیه 121)
11. اعمال خرافی: اصولا اعمال خرافی و بهره گیری از روش هایی چون جادو و طلسم و سحر و مانند آن ها، ابزارهای شیطان برای دوری مردم از هدایت و راهکارهای قرآنی و وحیانی است. از نظر قرآن، اعمال خرافى، ابزار شیطان براى گمراه کردن بندگان خدا است و شیطان با این ابزارها دنبال تحقق مقاصد زشت و پلید خویش است.(نساء، آیات 117 تا 119)
12. خمر و میگساری: از نظر قرآن، مهم ترین نعمت الهی باطنی عقل است که در کنار وحی این نعمت ظاهری دو حجت و راهنمای بشر برای سعادت ابدی است. این عقل است که می توان با بهره گیری از آن جلوی خواسته ها و هواهای نفسانی از شهوت و غضب ایستاد و آن ها را مهار و مدیریت کرد و برای اهداف متعالی به کار گرفت؛ بنابراین، هر چیزی که موجب شود تا عقل از کار بیافتد یا پوشیده و ناتوان از عمل باشد، به عنوان ابزارهای شیطانی معرفی می شود. در همین راستا خمر و نوشیدنی های مسکر که عقل را تخریب یا از کار می اندازد ، به عنوان ابزارهای شیطان معرفی می شود(مائده، آیه 90)؛ چرا که انسان وقتی خمر می نوشد، نمی داند چه می گوید و چه می کند؛ زیرا هنگام نوشیدن خمر عقل ناتوان از عمل است و از کار می افتد.
13. خوف و ترس بی پایه: از نظر قرآن، خوف و ترس مبتنی بر عقلانیت و احتمالات قوی چیزی خوب و کاربردی است؛ زیرا انسان هنگام خوف با احتیاط عمل می کند و هر کاری را انجام نمی دهد. اصولا خوف و رجا مبنای اصلی در سبک زندگی انسان مسلمان است. انسان با ترس و امید می تواند به درستی تصمیم بگیرد و عمل کند؛ اما ابلیس و شیطان برای این که بتواند بر انسانی مسلط شود، از خوف بی پایه و اساس بهره می گیرد و با ترساندن اولیای خویش آنان را مطیع خویش می سازد؛ چنان که امروز شیطان بزرگ آمریکای مستکبر این گونه با کشورهای خلیج فارس برخورد کرده و با تخویف و ترساندن آنان بر ایشان حکمرانی می کند. خدا در قرآن بیان می کند چگونه شیطان با ایجاد ترس بر آن بود تا حتی مومنان را از حرکت جهادی بازدارد. در قرآن آمده است که ایجاد ترس، از شگردهاى شیطان براى جلوگیرى از شرکت در جهاد بوده است(آل عمران، آیات 173 و 175)؛ زیرا آيات ياد شده درباره عمل نفاق گونه «نعيم بن مسعود» است كه از طرف ابوسفيان مأمور شد در دل مسلمانان ايجاد ترس كرده، آنان را از شركت در جنگ با مشركان بازدارد. (مجمع البيان، ج 1 – 2، ص 888 و 890 ؛ الكشّاف، ج 1، ص 443)
14. دشمنی و کینه توزی: از دیگر ابزارهای شیطان برای سلطه و ولایت بهره گیری از دشمنی و کینه توزی میان انسان ها است. ابلیس برای تحقق اهداف پلید خویش از همه ابزارهای دشمنی و ایجاد و ایقاع دشمنی و کینه توزی هم چون قمار و خمر و مانند آن ها بهره می گیرد.(مائده، آیه 90؛ یوسف، آیه 100؛ اسراء، آیه 53؛ قصص، آیات 15 و 16؛ فصلت، آیات 34 و 36)
15. ایجاد شبهه در معاد: از نظر قرآن، پذیرش خالقیت یا معبودیت خدا در فلسفه زندگی و سبک آن نقش دارد، ولی هیچ چیزی در سطح اعتقاد نسبت به ربوبیت خدا و معاد باوری نقش اساسی ندارد؛ زیرا پرورش الهی به هدفمندی اشاره دارد و معادباوری به جهت گیری این هدف و آثار آن در سعادت و شقاوت دو سرای انسان. از همین روست که ابلیس بیش ترین همت خویش را مصروف داشته تا در باور ربوبیت و معاد شبهه افکنی کند. از نظر قرآن، یکی از ابزارهای شیطان برای گمراهی بشر، بهره گیری از شبهه سازی و شبهه افکنی در معاد و حقیقت آن است تا این گونه مردم را اغوا و گمراه سازد.(زخرف، آیات 61 و 62)
16. طاغوت گرایی: از نظر قرآن، ولایت دو گونه است، الهی و طاغوتی. کسی که تحت ولایت الله نباشد به طور طبیعی به دامن ولایت طاغوت می رود.(بقره، آیات 256 و 257) ولایت شیطان از مصادیق ولایت طاغوتی است. شیطان برای این که مردم از ولایت الله به ولایت طاغوت سوق داده شوند، از ابزارهایی چون مراجعه به طاغوت براى داورى، از دامهاى اغواگرى شیطان است(نساء، آیات 60 و 76)؛ چنان که جنگ و مبارزه در راه طاغوت، از ابزار اغواگرى شیطان است تا این گونه انسان از ولایت الله به ولایت طاغوت برسد.(همان)
17. فحشاء: ایجاد و گسترش فحشاء و زشتی ها در اجتماع و تبدیل هنجارها به نابهنجارها و نابهنجارها به هنجارهای اجتماعی تا جایی که پدیده های زشت اجتماعی چون بی حجابی و زناکاری از رویه های اجتماعی باشد، از جمله ابزارهای شیطان است که درقرآن بیان شده است.(بقره، آیات 168 و 169 و 268؛ نور، آیه 21)
18. غفلت از خدا: با آن که خدا در همه چیز مشهود خلق است و همه خلق آیت الهی است، با این همه مردم خلق را بدون خالق می بییند و از حضور خدا غافل هستند. همین غفلت از مهم ترین ابزارهای شیطان برای سلطه و ولایت خویش است.(مجادله، آیه 9؛ یوسف، آیه 42؛ انعام، آیه 68؛ کهف، آیه 63)
19. قمار: قمار، ابزار شیطان براى بازداشتن مردم از یاد خدا و نماز و نیز ابزار شیطان براى ایجاد کینه و عداوت میان مردمان است. از همین روست که خدا آن را حرام کرده است.(مائده، آیه 91)
20. سخنان فریبا: اصولا شیاطین باطل خویش را با حق می آرند و با آرایه های زیبا تلاش می کنند تا ظلم ایشان دیده نشود؛ چنان که مستکبران با جنگ و نسل کشی را در کشورها با شعارهایی چون دمکراسی و برابری و صلح و عدالت جهانی انجام می دهند.(انعام، آیات 111 تا 112)
21. گناه: از نظر قرآن، گناه از مهم ترین ابزارهای شیطان برای ایجاد و گسترش ولایت و سلطنت خودش است. این ابزارها می تواند حتی مومنان و مسلمانان را از جاده هدایت خارج کرده و آنان را از مسیر جهاد اکبر و اصغر دور سازد.(آل عمران، آیه 155)
22. نجواهای شیطانی: از نظر قرآن، در گوشی و نجوا در میان جمع و ایجاد محافل زیرزمینی توطئه از مهم ترین ابزارهایی است که شیطان برای ایجاد دشمنی و حکومت و سلطنت و ولایت خویش بهره می برد. نجواها اصولا موجب می شود تا مردم نسبت به پیشرفت ها دلسرد شده و گرفتار حزن و اندوه شوند و امید خویش را نسبت به آینده روشن و سعادت از دست دهند. از همین روست که خدا نسبت به این گونه محافل و رفتارهای اجتماعی هشدار می دهد و آن را عامل معصیت و دوری مردم از همکاری و تعاون در کارهای خیر و تقوا می شمارد.(مجادله، آیات 9 و 10؛ مائده، آیه 2)