آفریده های محترم از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

احترام به معنای حرمت نگه داشتن و پرهیز از هتک حرمت، یکی از مهم ترین اصول اخلاقی است که بارها به اشکال و تعابیر گوناگون مورد تاکید قرآن قرارگرفته است. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، تنها اشخاص قابل احترام نیستند، بلکه حتی زمان ها و مکان ها نیز به اسباب و عواملی مورد احترام هستند و می بایست حرمت آنها نگه داشته شود. بی گمان شناخت محترمین می تواند موجب شود تا انسان با حفظ حرمت محترمین، نه تنها اصول اخلاقی را مراعات کند، بلکه از آثار مثبت احترام گذاری بهره مند شده و از آثار و پیامدهای منفی بی احترامی نسبت به محترمین در امان بماند.

نگاهی به محترمین از نظر قرآن

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، احترام نسبت به آفریده های الهی به معنای پذیرش فضلیتی است که در آنان است. البته برخی از آنها از فضلیت ذاتی و برخی دیگر از فضلیت اکتسابی برخوردار هستند. انسان ها از جمله موجوداتی هستند که می توانند از هر دو دسته فضلیت ذاتی و اکتسابی بهره مند باشند؛ زیرا خدا انسان را تکریم کرده(اسراء، آیه 70) و این امکان را به او داده تا در میان خودشان با عوامل چون تقوا درجه فضلیت و کرامت خویش را افزایش دهند.(حجرات، آیه 13)

البته در میان انسان ها، برخی افزون بر فضلیت ابتدایی ذاتی ، به عنایت و فضل الهی، از فضلیتی دیگر نیز بهره مند می شوند که جزو مشیت ها و خواسته های الهی است. به عنوان نمونه فضلیتی که برای پیامبران است، فضلیتی غیر اکتسابی است، اما فراتر از آن فضلیت ذاتی ابتدایی است که برای همه انسان ها است. بنابراین، نوع حرمت ها یکسان نیست؛ پس سطح حرمت ها و احترام ها نیز یکسان نیست؛ چنان که احترام به خدا فراتر از سطح احترام به انسان ها، و احترام به والدین فراتر از سطح احترام به غیر آنان است.

هم چنین همان طوری که برای آفریده های الهی می بایست احترام قایل شد، برای خالق آفریده ها یعنی خدا نیز می بایست احترام ویژه ای قایل شد.(فتح، آیه 9؛ الرحمن، آیات 27 و 78 ؛ نوح، آیه 13؛ علق، آیه 3) پس در مقام تکریم و احترام به خدا نمی بایست  به گونه ای رفتار شود که حرمت الهی شکسته شود.(انعام، آیه 108)

 به هر حال، شناخت محترمین در پیشگاه الهی لازم است. از نظر قرآن محترمینی که لازم است تا حرمت آنان نگه داشته شده و از هتک و بی احترامی نسبت به آنان پرهیز شود، موارد زیر هستند:

1. انسان: از نظر قرآن، انسانها آفریده های محترمی هستند که حفظ حرمت آنان لازم و ضروری است.(مائده، آیه 32؛ انعام، آیه 115) خدا در قرآن به صراحت از کرامت ذاتی انسان و فضلیت و برتری او بر بسیاری از آفریده ها سخن گفته است.(اسراء، آیه 70) از آثار چنین حرمتی می توان به عدم تعرض نسبت به جان، مال و عرض او اشاره کرد. البته از نظر قرآن، انسان تا زمانی از کرامت ذاتی خویش بهره مند است که خود را با اعمال زشت و گناه به درجه حیوانیت ساقط نکرده باشد؛ زیرا در این صورت، دیگر قابل احترام نیست.(حج، آیه 18)
2. پیامبران: از نظر قرآن، پیامبران، افزون بر احترام ذاتی ابتدایی(اسراء، آیه 70)، از یک احترام ذاتی غیر اکتسابی ثانونی نیز برخوردار هستند؛ زیرا خدا آنان را برگزیده و برتری و فضلیتی خاص بخشیده (نمل، آیه 59) و سلامی خاص برای آنان فرستاده است.(صافات، آیه 181) پس لازم است دیگر انسان ها نیز به آنان احترام ویژه ای بگذارند و یاد و خاطره آنان را زنده نگه دارند؛ چرا که چنین تکریم و تعظیم و احترامی نسبت به پیامبران آثاری دارد که از جمله آنها بهره مندی از مغفرت و پاداش خاص الهی است.(مائده، آیه 12) البته از نظر قرآن، پیامبران هر چند که در کلیت یکسان هستند(بقره، آیات 136 و 285؛ آل عمران، آیه 84)، ولی خدا برخی را بر برخی دیگر فضلیتی خاص بخشیده و لازم است مثلا پیامبران اولوا العزم مورد تکریم بیش تری قرار گیرند و از احترام خاصی برخوردار باشند.(بقره، آیه 253؛ اسراء، آیه 55) خدا بارها در قرآن به شکل خاص از لزوم احترامی خاص نسبت برخی از پیامبران هم چون حضرت آدم(اسراء، آیات 61 و 62) و حضرت ابراهیم(آل عمران، آیات 65 و 67؛ صافات، آیه 109) سخن به میان آورده و علت و چرایی آن را تبیین کرده است.
3. احترام به احکام شریعت: از نظر قرآن، احکام شریعت از امور محترمی است که می بایست از هتک حرمت آن پرهیز و اجتناب کرد و احکام شریعت را مراعات نمود تا هتک حرمتی انجام نشود.(بقره، آیه 231)؛ چرا که به گفته برخى از مفسّران، مقصود از «آيات الله»، عنلت احكام الهى است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
4. اصحاب کهف: برخی از مردم هر چند در سطح پیامبران قرار نمی گیرند، ولی تالی تلو آنان هستند و پس از پیامبران می توان از آنان به بزرگی یاد کرد و احترام گذاشت. اصحاب کهف از جمله این دسته مومنان و مردمانی خداجو هستند که قابل تکریم و احترام ويژه هستند.(کهف، آیه 21)
5. اولوا الالباب: از نظر قرآن، اولوا الالباب به سبب آن که مغز و باطن هر چیزی را می شناسند و آن را دارا می شوند و به شکل دارایی در خود تجلی می بخشند، از جایگاه بس بلندی برخوردار هستند تا جایگاهی که مورد تکریم و احترام فرشتگان قرار می گیرند.(رعد، آیات 19 و 23 و 24)
6. حاجیان: انسان هایی که قصد خانه خدا و بیت الله الحرام می کنند، مورد تکریم و احترام ویژه خدا قرار دارند و دیگران می بایست به آنان احترام خاص بگذارند و رفتاری که موجب هتک حرمت آنان باشد، انجام ندهند.(مائده، آیه 2) هم چنین از نظر قرآن، طواف‌کنندگان خانه خدا، برخوردار از احترام خدا هستند(بقره، آیه 125؛ حج، آیه 26) پس دیگران نیز می بایست به این افراد احترام بگذارند.
7. عالمان: در میان اقشار مردم، عالمان به سبب علم می بایست مورد تکریم و احترام باشند(مجادله، آیه 11)؛ البته از آن جایی که علم حقیقی همان علم دینی همراه با خشیت است(فاطر، آیه 28)، عالمان دارای خشیت می بایست مورد تکریم خاص قرار گیرند.
8. قانون: قانون عامل صیانت از اجتماع و حفاظت از مردم است. بنابراین می بایست حتی در جوامع غیر دینی نیز از سوی مومنان و دیگران مورد احترام قرار گیرد.(یوسف، آیه 76)
9. قرآن: همه کتب آسمانی به سبب آن که منسوب به خدا است، قابل احترام و تکریم است؛ اما در این میان قرآن به عنوان کتاب جامع و کامل الهی از جایگاه برتری برخوردار است و می بایست از سوی مردمان مورد احترام قرار گیرد.(نساء، آیه 140؛ انعام، آیه 68؛ واقعه، آیات 77 تا 79)
10. حرمت قربانی: برخی از اعمال و مناسک از درجه و سطح عالی تری از حرمت برخوردار است، چنان که قربانی به عنوان یک نسک الهی از چنین حرمت خاص برخوردار است.(مائده، آیه 2)
11. ماه های حرام: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ماه های رجب المرجب، ذی العقده و ذی الجحه و محرم چهار ماه حرام است که می بایست حرمت و احترام آن حفظ شود و در آن از برخی از اعمال از جمله جنگ اجتناب شود.(بقره، آیات 194 و 197 و 217؛ مائده، آیات 2 و 97؛ توبه، آیه 5)
12. متقین: در میان انسان ها کسانی که تقوای الهی را ملکه خویش کرده و صفت تقوا را در خود قوام بخشیده اند، از احترام خاص در نزد خدا و خلق برخوردار هستند.(حجرات، آیه 13؛ نحل، آیات 31 و 32)
13. معتکفان: از نظر قرآن، گروهی که به اعتکاف به ویژه در کنار کعبه می پردازند و در مقام بندگی خود را وقف بندگی و عبادت و عبودیت در مسجد در زمانی مشخص و معین می کنند، از احترام خاص و ویژه ای برخوردار هستند.(بقره، آیه 125)
14. معلمان: همان طوری که عالمان دینی از احترام خاصی برخوردارند، معلمان نیز در مقام تعلیم به ویژه علوم دینی از احترام خاصی برخوردارند که می بایست به آن عنایت و توجه داشت. از این همین روست که حضرت موسی(ع) با آن که خود از پیامبران اولوا العزم است، به احترام نسبت به عالمی می پردازد که می خواهد از او علم رشدی و علم لدنی را بیاموزد.(کهف، آیات 60 تا 69)
15. فرشتگان: از نظر قرآن، فرشتگان آفریده های خاص هستند که در نزد خدا از کرامت برخوردارند و مومنان نیز می بایست به تکریم و احترام به آنان عنایت داشته باشند.(انبیاء، آیه 26؛ ذاریات، آیه 24؛ عبس، آیات 15 و 16؛ انفطار، آیات 10 و 11)
16. مومنان: از نظر قرآن، کرامت ذاتی انسان با کرامت اکتسابی به اوج می رسد. از همین روست که متقی و مومن در پیشگاه خدا از احترام ویژه ای برخوردار است. این حرمت نسبت به جان و مال و عرض او می بایست مراعات شود و کسی این امور را هتک نکند.(نساء، آیه 92؛ انعام، آیه 151؛ اسراء، آیه 33؛ فرقان، آیه 68) حفظ حرمت و حریم مومنان می بایست در اولویت عمل اخلاقی و رفتاری همگان باشد و هر کسی بکوشد تا به هر شکلی که می تواند احترام ایشان در حضور و غیبت، سفر و حضر، زنده بودن و مرده بودن حفظ و صیانت کند.(فتح، آیه 25؛ مجادله، آیه 11؛ توبه، آیه 61؛ بقره، آیات 14 و15 و آیات دیگر)
17. مهمان: هر کسی از میزبان و دیگران می بایست حرمت مهمان را به عنوان انسان محترم حفظ کند و هتک حرمتی نسبت به ایشان روا ندارد.(هود، آیه 78؛ حجر، آیات 68 و 69؛ ذاریات، آیات 24 تا 26) استقبال از مهمان(یوسف، آیه 100) و فراهم آوری شرایط آسایشی و آرامشی از جمله غذا و صیانت از ایشان در برابر دیگران از روش های احترام به مهمان است. (هود، آیه 78؛ حجر، آیات 68 و 69؛ ذاریات، آیات 24 تا 26)
18. نمازگزاران: از نظر قرآن، تکریم نمازگزاران به ویژه در مسجد الحرام از اموری است که خدا بر آن تاکید دارد.(بقره، آیه 125؛ حج، آیه 26)
19. والدین: احترام والدین از جمله مهم ترین مصادیق احسان و اکرام است که خدا بر آن تاکید ویژه دارد؛ زیرا پس از عبودیت خدا، اطاعت از والدین و احسان به ایشان در درجه دوم قرار دارد.(یوسف، آیات 99 و 100؛ اسراء، آیات 23 و 24)
20. یتیمان: در میان اقشار اجتماعی، قشر یتیمان می بایست مورد عنایت و احترام ویژه باشند؛ زیرا فقدان والد می تواند تاثیرات سوء به جا گذارد و احترام مردمان نسبت به یتیمان موجب می شود تا آثار فقدان کاهش یا ترمیم یابد. از نظر قرآن، عدم اهانت به یتیم و تکریم آنان موجب می شود تا انسان مورد احترام و تکریم الهی قرار گیرد.(فجر، آیات 16 و 17)
21. اماکن مقدس: از نظر قرآن اماکن مقدس همانند مکه(آل عمران، آیات 96 و 97)، حرم مکه(بقره، آیات 191 و 194)، مساجد مسلمانان(حج، آیه 40)، کلیسا(بیع) و صومعه نصاری، صلوات و کنیسه یهود(همان)، مشعر الحرام(بقره، آیه 198)، مقام ابراهیم(بقره، آیه 125) مورد احترام است و می بایست نسبت به آن هتک حرمتی انجام نشود.