آداب سفر در اسلام

اسلام برای هر چیزی بیان و حکمی دارد. به طور طبیعی یکی از افعال مکلفین سفر است که به طور طبیعی در حوزه فقه احکامی برای آن بیان می‌شود، ولی آن‌چه بیشتر در این جا مد نظر است توجه به حوزه‌های شناختی، روان‌شناختی و اخلاق سفر است که برخی از آنها در کتبی چون حلیه‌المتقین علامه مجلسی بیان شده که مفاتیح حیات و سبک زندگی است.

آثار و فلسفه سفر از نظر اسلام
حجت‌الاسلام منصور اکبری پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه سفر در قالب سیر آفاق تاثیرات شناخت و روان شناختی به جا می‌گذارد می‌گوید: «سفر به همان اندازه که شناخت انسان را نسبت به حقایق هستی و قدرت و جمال و جلال خداوندی آشکار می‌کند، موجب عبرت‌گیری، درس‌گیری از سبک زندگی دیگران، تغییر در رفتار و اخلاق، تقویت پایه‌های ارتباط اجتماعی فرد، تعامل و تبادل فرهنگی و مانند آن‌ها می‌شود که به حوزه روان‌شناختی فردی و روان شناختی اجتماعی باز می‌گردد.»
وی می‌گوید: خداوند در آیاتی از جمله 45 سوره حج و 21 و 82 سوره غافر مسلمانان را تشویق به سیر و سفر در آفاق جهان می‌کند و در آیه 62 سوره نمل فرمان می‌دهد که این کار برای مقاصد و اهدافی مهم باید انجام گیرد که برخی از آنها در قالب فلسفه سفر و اهداف آن بیان شده است. البته جنبه‌های اقتصادی و تجاری سفر را نمی‌بایست نادیده گرفت ولی این جنبه در کنار جنبه‌های شناختی، روان‌شناختی و فرهنگی آن شاید آن‌چنان مهم نباشد؛ زیرا ماهیت و هویت انسان تحت‌تاثیر عوامل اخیر است که سعادت و شقاوت انسان را معنا می‌کند و به شخص این احساس دست می‌دهد که خوشبخت یا بدبخت است.
از همین روست که خداوند در بیان آداب سفر، شرط اصلی و اساسی را توجه‌یابی مسافر به حوزه شناختی و نعمت‌های خداداد دانسته است. بر همین اساس است که در آیات 12 تا 14 سوره زخرف بر لزوم یادآوری نعمتهای الهی و توجه به سفر آخرت، هنگام سفر و سوار شدن بر مرکب و تسبیح‌گویی تاکید می‌کند.»
حجت‌الاسلام اکبری در ادامه اضافه می‌کند: بنابراین، شخص می‌بایست در هنگام سفر نیت خیر داشته باشد و از خداوند بخواهد تا سفرش را به عنوان منبع شناختی و آگاهی و کسب دانش و عبرت قرار دهد و زمینه برای تغییرات اصلاحی در جان و جامعه و جهان را فراهم آورد. پس هنگامی که سوار وسیله نقلیه می‌شود نام خدا را بر زبان و قلبش جاری کند و یادآور نعمت‌های خداوندی بر خود و دیگران شود و این دعا را بخواند که در آیات 13 و 14 سوره زخرف آمده است: «سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنقَلِبُونَ – پاک و منزه آن خدایی است که این وسیله را رام و مسخر من ساخت وگرنه ما را توان آن نبود و اگر اراده خداوند نبود برایمان چنین تسلطی بر این وسیله نیست و ما هر آینه به سوی پروردگارمان در حال انقلاب و دگرگونی هستیم و به سوی آن برمی‌گردیم.»
تنها سفر نکنید
حجت‌الاسلام اکبری با اشاره به اینکه از دیگر آداب سفر آن است که تنها سفر نکنید و بهترین گروه سه تا هفت‌نفره است که یکی به عنوان رهبر انتخاب شود تا دچار هرج و مرج نشود می‌گوید: «در آیات قرآنی از جمله آیه 80 سوره نحل به این نکته توجه داده شده که برای سفر بار سنگین بر ندارید بلکه ره توشه‌ای که برمی‌دارید سبک باشد تا حمل و نقل آن آسان شود.
سفر حتی اگر تفریحی باشد تا از نظر روانی به آرامش دست یابد می‌تواند موجب آسایش هم شود و شخص با خرید و فروش کالایی می‌تواند از سفرش سود مادی نیز برگیرد و این کار مستحب و خوب است و آیه 20 سوره مزمل به نوعی این سودجویی از فضل الهی را مورد توجه قرار می‌دهد.»
وی تاکید می‌کند: «تامین امنیت خود و دیگر همسران از دیگر آداب سفر است که در آیات قرآنی نیز چون آیه 41 سوره هود و آیات سوره قریش و 1‍5 سوره سباء به آن توجه داده شده است. پس رعایت اموری چون بستن کمربند ایمنی، سرویس اتومبیل پیش از سفر، تامین وسایل آسایش از مواد غذایی و بهداشتی و مانند  آن‌ها می‌بایست در دستور کار قرار گیرد. کمک به درماندگان و در راه ماندگان از دیگر آداب سفر است که در آیه 215 سوره بقره به آن توجه داده شده است. بنابراین، اگر در راه کسی را دیدیم که نیاز به کمک دارد و اتومبیل و وسیله نقلیه‌اش مشکل پیدا کرده و یا به سوخت نیاز دارد به او کمک کنیم.
به اعتقاد این پژوهشگر دینی از دیگر آداب سفر که در قرآن به آن اشاره شده دعوت دیگران از خویشان و دوستان به همراهی در سفر است. این مطلب را می‌توان از آیات 58 و 59 سوره یوسف به دست آورد.
سفر تنها نباید تفریحی باشد بلکه از سفر باید به عنوان یک دانشگاه سود برد. از این روست که مومنان صدر اسلام حتی از سفرهای جهادی برای آموزش دین و شناخت هستی، فلسفه زندگی، فلسفه احکام، شناخت احکام و راه به کارگیری آن سود می‌جستند و آن سفرها را به کارگاه علمی تبدیل می‌کردند. در حقیقت سفرها در حکم دانشگاه‌های علمی کاربردی بود. از همین روست که خداوند سفر را به چنین عنوانی در آیه 122 سوره توبه معرفی کرده است.»

منبع: برنامه ریزی ‍‍‍پشتوانه ای در سفرهای نوروزی: گزارش روز : کیهان – صدیقه توانا