آثار پرهیزگاری و تقوا

بسم الله الرحمن الرحیم
پرهیزگار کسی است که از برخی چیزها اجتناب و برخی از چیزها را انجام می دهد؛ همان طوری که در پرهیزغذایی گفته می شود؛ شخص با این رویه و رفتار خود را به اموری رسانده و از اموری محافظت می کند. از این رو، تقوای الهی تنها با اجتناب از محارم به دست نمی آید، بلکه باید همراه با انجام واجبات باشد. البته این مرتبه نخست تقوای عام است؛ زیرا دو مرتبه دیگر از تقوای الهی وجود دارد که مرتبه دوم آن با اجتناب از محرمات و مکروهات و انجام واجبات و مستحبات به دست می آید و مرتبه سوم آن افزون بر مرتبه دوم باید همراه با ترک برخی از مباحات باشد. اگر کسی این گونه عمل کند، اهل تقوای الهی خواهد بود. این روش و سبک زندگی در شخص باید از حالت به ملکه و سپس مقوم ذات در آید که در اصطلاح قرآنی از آن به «متقین» یاد می شود که تقوای مقوم ذات و هویتی آنان شده است. متقین از نظر ایمانی و اعمال صالح در اوج هستند و از همه جنات و بهشت های ذاتی و صفاتی و فعلی بهره مند می شود. از این روست که در دنیا نیز در مقام اطمینان بوده و هیچ اضطراب و تشویش و خوف و حزنی در آنان یافت نمی شود، مگر خشیتی عالمانه از عظمت الهی.(فاطر، آیه 28)
اهمیت، آثار و برکات تقوای الهی
در آیات و روایات آثار بسیاری برای تقوای الهی بیان شده است؛ زیرا هر آن چه در دنیا و آخرت برای انسان به عنوان انسان و خلیفه الهی فراهم آمده، بازتابی از تقوای الهی است؛ زیرا تقوای الهی، خروجی عبادت است(بقره، آیه 21)؛ و خروجی تقوای الهی، علم لدنی و شهودی الهی(بقره، آیه 282)، حفاظت از خشم و غضب الهی و رهایی از دوزخ، بهره مندی از رحمت خداوندی(اعراف، آیه 63)، فلاح و رستگاری(بقره، آیات 2 تا 5) و رسیدن به بهشت های متعدد و متنوع الهی است. در این جا به برخی از آثار و برکات تقوای الهی اشاره می شود که خود بیانگر اهمیت و ارزش آن در زندگی انسان در دنیا و آخرت است.
1. ره توشه آخرت: ره توشه آخرت چیزی جز تقوای الهی با معنای گفته شده نیست. خداوند پس از آن که به اعمال عبادی مناسک حج اشاره کرده، پیامد آن را تقوای الهی دانسته و سپس می فرماید: وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ؛ توشه برگیرد؛ زیرا بهترین ره توشه تقوا است و ای دارندگان خرد ناب، تقوای مرا پیشه کنید.(بقره، آیه 197) امیرمومنان امام علی(ع) نیز در وصیت و سفارشی می فرماید: اُوصِيكُم عِبادَ اللّهِ بتَقوَى اللّهِ الّتي هِي الزّادُ و بِها المَعاذُ، زادٌ مُبلِغٌ، و مَعاذٌ مُنجِحٌ؛ اى بندگان خدا! شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم كه آن توشه است و پناهگاه، توشه اى است رساننده [به سرمنزل مقصود ]و پناهگاهى رهاننده [از آتش دوزخ].( نهج البلاغة: الخطبة 114.)
2. لباس: از مهم ترین کارکردهای تقوا، لباس بودن آن است. لباس کارکردهایی چندی دارد که از جمله آن پوشاندن عیوب، آراستن آدمی، حفظ تن از گرما و سرما و نیز لباس جنگی حافظ بدن از تیر و شمشیر و کمان است؛ پس بهترین پوشش برای آدمی که بتواند همه  این کارکردها و فراتر از آن را داشته باشد همان لباس تقوا است. خداوند می فرماید: يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ؛ اى فرزندان آدم در حقيقت ما براى شما لباسى فرو فرستاديم كه عورتهاى شما را پوشيده مى دارد و [براى شما] زينتى است و[لى] بهترين جامه [لباس] تقوا است اين از نشانه‏ هاى [قدرت] خداست باشد كه متذكر شوند (اعراف، آیه ۲۶) امیرمومنان امام علی(ع) نیز می فرماید: ثَوبُ التُّقى أشرَفُ المَلابِسِ؛ جامه تقوا، فاخرترين لباس ها است.(غرر الحكم: 4686.) امیرمومنان امام علی(ع) هم چنین می فرماید: مَن تَسربَلَ أثوابَ التُّقى لم يَبْلُ سِربالُهُ؛ هر كه جامه هاى تقوا را پيراهن خود كند، پيراهنش كهنه نشود.(غرر الحكم: 9019.) و نیز فرموده است: اِستَشعِروا التَّقوى شِعارا  باطِنا؛ تقوا را جامه زيرين و درونى خود سازيد.(بحار الأنوار: 78/39/16.) در جایی دیگر نیز فرمود: مَن أشعَرَ التَّقوى قَلبَهُ بَرَّزَ مَهَلُهُ، و فازَ عَمَلُهُ، فاهتَبِلوا هَبَلَها، و اعمَلوا لِلجَنَّةِ عَمَلَها؛ هر كه تقوا را جامه زيرين دلِ خود سازد، در خير و نيكويى گوى سبقت را [از همگنان] بربايد و كارَش قرين موفقيت شود. پس، بهره ها و خوبى هاى تقوا را بجوييد و براى بهشت، كارى درخورِ آن كنيد.( نهج البلاغة: الخطبة 132.) و می فرماید: اُوصِيكُم بتَقوَى اللّهِ… و أشعِروها قُلوبَكُم، و ارحَضوا بِها ذُنوبَكُم… ألا فَصُونوها و تَصَوَّنُوا بِها؛ شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم… آن را شعار دل هاى خود كنيد و گناهانتان را با آن بشوييد… هان! تقوا را حفظ كنيد و خود را [نيز] به وسيله آن محفوظ بداريد.( نهج البلاغة: الخطبة 191.) ایشان در جایی دیگر نیز فرموده است: إنّ الجِهادَ بابٌ مِن أبوابِ الجَنَّةِ، فَتَحَهُ اللّهُ لِخاصَّةِ أوليائهِ، و هُو لِباسُ التَّقوى، و دِرعُ اللّهِ الحَصِينَةُ، و جُنَّتُهُ الوَثِيقَةُ؛ جهاد درى است از درهاى بهشت كه خداوند آن را براى دوستان ويژه خود گشوده است. جهاد جامه تقواست و زره محكم خداوند و سپر مطمئن او.( نهج البلاغة: الخطبة 27.) و نیز می فرماید: مَن تَعَرَّى مِن لِباسِ التَّقوى لَم يَستَتِرْ بشَيءٍ مِن اللِّباسِ؛ هر كه از جامه تقوا برهنه شود هيچ جامه اى او را نمى پوشاند.( تحف العقول: 88.) امام باقر علیه السلام، در تفسیر آیه می فرماید: فأمّا اللِّباسُ فالثِّيابُ الّتي يَلبَسونَ، و أمّا الرِّياشُ فالمَتاعُ و المالُ، و أمّا لِباسُ التَّقوى فالعَفافُ؛ لأنّ العَفيفَ لا تَبدو لَه عَورَةٌ و إن كانَ عارِيا مِن الثِّيابِ، و الفاجِرُ بادِي العَورَةِ و إن كانَ كاسِيا مِن الثِّيابِ ، يَقولُ : «و لِباسُ التَّقْوى ذلِكَ خَيْرٌ»  يقولُ : العَفافُ خَيرٌ؛ «لباس» همان جامه هايى است كه مى پوشند و «رياش» كالا و دارايى است و لباسِ تقوا، عفاف و پاكدامنى است؛ زيرا شخص پاكدامن، اگر چه برهنه از لباس باشد، عيبى از او آشكار نمى شود و آلوده دامن، هرچند پوشيده از لباس باشد، عيب هايش آشكار است. مى فرمايد: «و لباس التقوى ذلك خير»، مى فرمايد: خويشتندارى و پاكدامنى بهتر است.( تفسير القمّي : ج 1، ص226.)
3. روزی دنیا و آخرت: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرماید: مَن رُزِقَ تُقىً فَقَد رُزِقَ خَيرَ الدُّنيا و الآخِرَةِ؛ هر كه تقوا روزيش شود، خير دنيا و آخرت روزيش شده است.(كنز العمّال: 5641.)
4. اساس اخلاق: تقوای الهی اساس همه فضایل، محاسن و مکارم اخلاقی است. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: التُّقى رئيسُ الأخلاقِ، تقوا رییس اخلاق است.(نهج البلاغة: الحكمة 410.) بر تقوای الهی است که همه اصول و قواعد اخلاقی بنا گذاشته می شود. در حقیقت مبنا و اساس اخلاق، بلکه همه امور زندگی است. آن حضرت(ع) در جایی دیگر می فرماید: التَّقوى أقوى أساسٍ؛ تقوا، محكم ترين شالوده است.(غرر الحكم: 822، 823.) آن حضرت(ع) هم چنین می فرماید: لا يَهلِكُ علَى التَّقوى سِنخُ أصلٍ، و لا يَظمَأُ علَيها زَرعُ قَومٍ؛ بنياد محكمى كه بر روى تقواست، هرگز تباه نشود و كِشته قومى كه ريشه در تقوا دارد، هرگز بى آب نماند.(نهج البلاغة: الخطبة 16.)
5. برترین ها: تقوا از برترین ها است. از نظر امیرمومنان امام علی(ع) تقوا، برترین و افضل عبادت ها است.(بحار الأنوار: ج 70، ص288، حدیث16.) وی هم چنین در جایی دیگر می فرماید: إنّ التَّقوى أفضَلُ كَنزٍ، و أحرَزُ حِرزٍ، و أعَزُّ عِزٍّ، فيهِ نَجاةُ كُلِّ هارِبٍ، و دَركُ كُلِّ طالِبٍ، و ظَفَرُ كُلِّ غالِبٍ؛ براستى كه تقوا بهترين گنج و محكمترين پناهگاه و عزيزترين عزّت و اقتدار است، نجات هر گريزنده اى [از هلاكت و دوزخ ]و اميد هر جوينده اى و پيروزى هر چيره جويى در تقواست.(بحار الأنوار: ج77، ص374، حدیث36.)
6. بی جایگزین و رقیب: در اهمیت تقوا همین بس که امری بی رقیب و جایگزین است. امیرمومنان (ع) می فرماید: التَّقوى لا عِوَضَ عَنه و لا خَلَفَ فيه؛ تقوا، هيچ عوض و جايگزينى ندارد. (غرر الحكم: 2154.)
7. رستگاری: امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: التَّقوى غايَةٌ لا يَهلِكُ مَنِ اتَّبَعَها، و لا يَندَمُ مَن عَمِلَ بِها؛ لأنّ بِالتَّقوى فازَ الفائزونَ، و بِالمَعصِيَةِ خَسِرَ الخاسِرونَ؛ تقوا، هدفى است كه هر كس آن را دنبال كند به هلاكت نيفتد و هر كه به كارَش بندد پشيمان نشود؛ زيرا با تقواست كه رستگاران رستند و با معصيت است كه زيانكاران زيان كردند.(كنز العمّال: 44216.)
8. پرده حیا: تقوای الهی پرده ای حیایی میان خلق و خالق است که باید حفظ شود و دریده نشود. امام علی(ع) می فرماید: اِتَّقِ اللّهَ بَعضَ التُّقى و إن قَلَّ، و اجعَلْ بَينَكَ و بَينَ اللّهِ سِترا و إن رَقَّ؛  از خداوند بترس گر چه اندكى، و ميان خود و خدا پرده اى [از شرم ]بيفكن هرچند نازك باشد.(نهج البلاغة: الحكمة 242.)
9. رهایی از شهوات و بدی ها: متقی با تقوای الهی خویش، خود را از بند شهوات و تبعات بدی ها در امان نگه می دارد و از فواید و آثار آن رهایی بهره مند می شود. امیرمومنان (ع) می فرماید: إنّ مَن فارَقَ التَّقوى اُغرِيَ بِاللَّذّاتِ و الشَّهَواتِ، و وَقَعَ في تِيهِ السَّيّئاتِ، و لَزِمَهُ كَبيرُ التَّبِعاتِ؛ هر كه از تقوا جدا شود، شيفته لذّت ها و شهوات گردد و در بيابانِ سرگردان كننده گناهان بيفتد و پيامدهاى ناگوار سختْ دامنگيرش شود.(غرر الحكم: 3625.)
10. عضویت در حزب الله: اگر کسی بخواهد عضویت در حزب الله را داشته باشد، باید اهل تقوا باشد. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: يَسُرُّكَ أن تَكونَ مِن حِزبِ اللّهِ الغالِبينَ ؟ اِتَّقِ اللّهَ سبحانَهُ و أحسِنْ في كُلِّ اُمورِكَ؛ فإنّ اللّهَ مَع الّذينَ اتَّقَوا و الّذينَ هُم مُحسِنونَ؛ آيا خوش دارى كه از حزبِ ظفرمند خداوند باشى؟ از خداوند سبحان پروا داشته باش و در همه كارهايت نيكو عمل كن؛ زيرا خداوند با تقوا پيشگان است و كسانى كه نيكو كارند. (غرر الحكم: 2828.)
11. سلامتی از تلف: هر کسی بخواهد از تلف شدن در سلامت باشد، تقوای الهی را پیشه سازد. امام باقر(ع) می فرماید: اُوصِيكَ بِتَقوَى اللّهِ؛ فإنّ فيها السَّلامَةَ مِن التَّلَفِ، و الغَنيمَةَ في المُنقَلَبِ؛ تو را به تقواى خدا سفارش مى كنم؛ زيرا كه آن باعث رستن از نابودى و سود بردن در بازگشتگاه (آخرت) است.( الكافي: ج 8، ص52، حدیث16.)
12. رضایت الهی: امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: أوصاكُم بِالتَّقوى، و جَعَلَها مُنَتهى رِضاهُ و حاجَتِهِ مِن خَلقِهِ، فاتَّقُوا اللّهَ الّذي أنتُم بعَينِهِ، و نَواصِيكُم بِيَدِهِ؛ و [خداوند] شما را به تقوا سفارش فرمود و آن را نهايت خشنودى خود و خواسته خويش از آفريدگانش قرار داد. پس بترسيد از خدايى كه زير نظر او هستيد و موهای ناصيه و پیشانی هاى  شما در دست اوست.( نهج البلاغة: الخطبة 183.) و نیز می فرماید: إنّ التَّقوى مُنتَهى رِضَى اللّهِ مِن عِبادِهِ و حاجَتِهِ مِن خَلقِهِ؛ تقوا نهايت خشنودى خداوند از بندگان خود و [نهايت] خواسته او از آفريدگانش است.(غرر الحكم: 3620.)
13. بهترین عاقبت: امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: اُوصِيكُم عِبادَ اللّهِ بتَقوَى اللّهِ؛ فإنّها خَيرُ ما تَواصَى العِبادُ بهِ، و خَيرُ عَواقِبِ الاُمورِ عِندَ اللّهِ؛ اى بندگان خدا! شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم؛ زيرا اين بهترين سفارشى است كه بندگان به يكديگر مى كنند و در پيشگاه خداوند بهترين پايانِ امور است.( نهج البلاغة: الخطبة 173.)
14. مهار و تکیه گاه: همان طوری که گفته شد، تقوا بهترین پناهگاه و هم چنین بهترین ابزار مهار و مدیریت نفس و تکیه گاه آدمی است. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: اُوصِيكُم عِبادَ اللّهِ بتَقوَى اللّهِ، فإنَّها الزِّمامُ و القِوامُ، فتَمَسَّكوا بوَثائقِها، و اعتَصِموا بحَقائقها؛ اى بندگان خدا! شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم؛ زيرا كه تقوا مهار است و تكيه گاه. پس بندهاى محكم آن را بچسبيد و به حقايق آن چنگ در زنيد.(نهج البلاغة: الخطبة 195.)
15. آرمان: امیرمومنان (ع) می فرماید: اُوصِيكُم بتَقوَى اللّهِ؛ فإنّها غِبطَةُ الطّالِبِ الرّاجي، و ثِقَةُ الهارِبِ اللاّجِي، و استَشعِروا التَّقوى شِعارا باطِنا؛ شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم؛ زيرا كه آن آرمان هر جوينده اميدوارى است و مورد اعتماد هر فرارى پناه جويى، تقوا را جامه زيرين خود كنيد.(الكافي: ج 8، ص17، حدیث3؛ بحار الأنوار: ج78، ص39، حدیث16.)
16. حافظ: از کارکردها و آثار تقوای الهی می توان به حفاظت و صیانت آن اشاره کرد. امیرمومنان (ع) می فرماید: اُوصِيكُم بتَقوَى اللّهِ؛ فإنّها حَقُّ اللّهِ علَيكُم، و المُوجِبَةُ علَى اللّهِ حَقَّكُم، و أن تَستَعينوا علَيها باللّهِ، و تَستَعينوا بها علَى اللّهِ… ألا فَصُونُوها و تَصَوَّنوا بِها؛ شما را به تقواى خدا سفارش مى كنم؛ زيرا كه آن حقّ خداست بر گردن شما و[نيز] موجب حقّ شما بر خدا مى شود و به شما سفارش مى كنم كه در راه تقوا، از خدا كمك بخواهيد و براى نزديكى به خدا از آن يارى طلبيد… هان! تقوا را حفظ كنيد و خويشتن را[نيز] به وسيله آن محفوظ بداريد.( نهج البلاغة: الخطبة 191.)
17. استوارترین دژ و قلعه: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله  می فرماید: مَنِ اتَّقَى اللّهَ عاشَ قَوِيّا، و سارَ في بِلادِ عَدُوِّهِ آمِنا؛ هر كه از خدا پروا دارد، نيرومند بزيد و در سرزمين دشمنش آسوده بگردد.( بحارالأنوار : ج70، ص283، حدیث5.) امیرمومنان امام علی عليه السلام می فرماید: التَّقوى حِصنٌ حَصينٌ لِمَن لَجَأَ إلَيهِ ؛ تقوا، براى كسى كه بدان پناه برد، دژى تسخير ناشدنى است.(غرر الحكم: 1558.) و نیز می فرماید: التَّقوى حِصنُ المُؤمنِ ؛ تقوا، دژ مؤمن است.(غرر الحكم : 1046.) و نیز می فرماید: التَّقوى حِرزٌ لِمَن عَمِلَ بِها ؛ تقوا، پناهگاهى نفوذناپذير براى كسى است كه آن را به كار گيرد.(غرر الحكم : 1128.) و نیز می فرماید: التَّقوى أوفَقُ حِصنٍ، و أوقى حِرزٍ؛ تقوا، مستحكم ترين دژ و نگه دارنده ترين پناهگاه است.(غرر الحكم : 1330.) امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: أمنَعُ حُصونِ الدِّينِ التَّقوى ؛ نفوذ ناپذيرترين دژهاى دين تقواست.( غرر الحكم : 2952.) مرتبه برتر تقوا را ورع و پارسایی می گویند. امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: لا مَعقِلَ أحسَنُ مِن الوَرَعِ ؛ هيچ پناهگاهى بهتر از پارسايى نيست.( نهج البلاغة : الحكمة 371.) امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: اِعلَموا عِبادَ اللّهِ أنّ التَّقوى دارُ حِصنٍ عَزيزٍ ، و الفُجورَ دارُ حِصنٍ ذَليلٍ ؛ لا يَمنَعُ أهلَهُ ، و لا يُحرِزُ مَن لَجَأَ إلَيهِ ؛ اى بندگان خدا! بدانيد كه تقوا قلعه اى مستحكم است ، و بى تقوايى قلعه اى سست كه ساكنان خود را حفظ نمى كند و هر كه را بدان پناه برد حراست نمى كند.( نهج البلاغة : الخطبة 157.)
18. چنگ آویز: امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: اِلْجَؤوا إلَى التَّقوى ؛ فإنّها  جُنَّةٌ مَنيعَةٌ ، مَن لَجَأَ إلَيها حَصَّنَتهُ ، و مَنِ اعتَصَمَ بِها عَصَمَتهُ ؛ به تقوا پناه بريد؛ زيرا كه تقوا حفاظى استوار است. هر كس بدان پناه برد، او را حفظ كند و هر كه به آن چنگ زند، او را نگه دارد.(غرر الحكم : 2553.)
19. ریسمان محکم الهی: امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: فاعتَصِموا بتَقوَى اللّهِ ؛ فإنّ لَها حَبلاً وَثِيقا عُروَتُهُ ، و مَعقِلاً مَنِيعا ذُروَتُهُ ؛ به تقواى خدا پناه بريد؛ زيرا تقوا ريسمانى دارد با دستگيره اى محكم و پناهگاهى است با بلنداى تسخير نا پذير.(نهج البلاغة : الخطبة 190.) امام على عليه السلام تقوا را محكم ترين دستگيره و ریسمان الهی دانسته و می فرماید: التَّقوى آكَدُ سَبَبٍ بَينَكَ و بينَ اللّهِ إن أخَذتَ بهِ ، و جُنَّةٌ مِن عَذابٍ ألِيمٍ؛  تقوا را اگر چنگ زنى محكمترين رشته ميان تو و خداست و محافظى است در برابر عذاب دردناك. (غرر الحكم : 2079.) و نیز می فرماید: إنّ لِتَقوَى اللّه ِ حَبلاً وَثيقا عُروَتُهُ، و مَعقِلاً مَنيعا ذِروَتُهُ؛ تقواى خدا، ريسمانى دارد كه دستگيره اش بسيار محكم است و پناهگاهى دارد كه بلندايش تسخير نا پذير است.( غرر الحكم : 3619.)
20. راه روشن: امیرمومنان امام علی علیه  السلام می فرماید: إنّ التَّقوى في اليَومِ الحِرزُ و الجُنَّةُ ، و في غَدٍ الطّريقُ إلَى الجَنَّةِ ، مَسلَكُها واضِحٌ و سالِكُها رابِحٌ ؛ همانا تقوا امروز پناهگاه است و حفاظ و فردا راهى است به سوى بهشت، جاده اش روشن است و ره پويش برنده.( نهج البلاغة : الخطبة 191.)
21. نگه دارنده: امام صادق عليه السلام می فرماید: مَنِ اتّقَى اللّهَ وَقاهُ؛ هر كه از خدا پروا كند خداوند او را حفظ نمايد.(بحار الأنوار : ج 78، ص199، حدیث24.)
22. کلید صلاح و اصلاح:  امام على عليه السلام می فرماید: التَّقوى مِفتاحُ الصَّلاحِ ؛ تقوا، كليد صلاح است.(غرر الحكم : 941.) و نیز می فرماید: ما أصلَحَ الدِّينَ كالتَّقوى ؛ چيزى مانند تقوا، دين (ديندارى) را درست نكرد.( غرر الحكم : 9474.) ایشان می فرماید : سَبَبُ صَلاحِ الإيمانِ التَّقوى ؛ سبب درستى ايمان، تقواست.( غرر الحكم : 5514.)
23. ستون یقین و چراغ روشن: إنّ تَقوَى اللّهِ عِمارَةُ الدِّينِ و عِمادُ اليَقينِ ، و إنّها لَمِفتاحُ صَلاحٍ و مِصباحُ نَجاحٍ ؛ پرواى از خدا مايه آبادى دين [شخص] و تكيه گاه يقين است و آن كليد صلاح و چراغ نجات است.( غرر الحكم : 3623.)
24. دیگر کارکردها متنوع تقوا: امام علی (ع) می فرماید: إنّ تَقوَى اللّهِ مِفتاحُ سَدادٍ ، و ذَخيرَةُ مَعادٍ ، و عِتقٌ مِن كُلِّ مَلَكَةٍ ، و نَجاةٌ مِن كُلِّ هَلَكَةٍ ، بِها يَنجَحُ الطّالِبُ ، و يَنجو الهارِبُ ، و تُنال الرَّغائبُ ؛ تقواى خدا كليد پاكى و درستى و اندوخته اى براى بازگشتگاه و باعث آزادى از هر بندگى و رهايى از هر نابودى است. به وسيله تقواست كه جوينده به مطلوبش مى رسد و گريزانِ [از عذاب و كيفر الهى ]رهايى مى يابد و به خواست ها رسيده مى شود.( نهج البلاغة : الخطبة 230.)
25. مانع گناه و تحمل تکالیف : امام على عليه السلام می فرماید: إنّ تَقوَى اللّهِ حَمَت أولياءَ اللّهِ مَحارِمَهُ ، و ألزَمَت قُلوبَهُم مَخافَتَهُ ، حتّى أسهَرَت لَيالِيَهُم ، و أظمَأت هَواجِرَهُم ، فأخَذوا الرّاحَةَ بِالنَّصَبِ ، و الرِّيَّ بِالظَّمأِ، و استَقربوا الأجَلَ فبادَروا العَمَلَ ؛ تقواى خدا، دوستان خدا را از ارتكاب حرام هايش نگه داشت و ترس از او را قرين دل هايشان ساخت، تا بدان جا كه شب ها بيدارشان نگه داشت و در روزهاى گرم به تحمّل تشنگى (روزه دارى) وا داشت و رنج را بر آسايش و تشنگى را بر سيرابى ترجيح دادند و اجل را نزديك ديدند و به كار و عمل شتافتند؛ (نهج البلاغة : الخطبة 114.)
26. مانع فرورفتن در شبهات:  امام على عليه السلام می فرماید : ذِمَّتي بما أقولُ رَهينَةٌ و أنا بِهِ زَعيمٌ : إنَّ مَن صَرَّحَت لَهُ العِبَرُ عمّا بَينَ يَدَيهِ من المَثُلاتِ حَجَزَتهُ التَّقوى عَن تَقَحُّمِ الشُّبُهاتِ… ألا و إنَّ الخَطايا خَيلٌ شُمُسٌ حُمِلَ علَيها أهلُها و خُلِعَت لُجُمُها فَتَقَحَّمَت بِهِم في النّارِ ، ألا و إنّ التَّقوى مَطايا ذُلُلٌ حُمِلَ علَيها أهلُها و اُعْطُوا أزِمَّتَها فأورَدَتهُمُ الجَنَّةَ ؛ گردنم به آنچه مى گويم گرو باشد و درستى آن را ضمانت مى كنم كه: هر كس با ديده عبرت بين به كيفرهايى كه بر سر پيشينيان آمده است بنگرد، تقوا او را از فرو رفتن در شبهات باز مى دارد… بدانيد كه گناهان همچون اسبان چموش سركشى هستند كه گنهكاران بر آنها سوارند و لگام هايشان رها گشته. چنين اسبانى سواران خود را در آتش فرو اندازند. بدانيد كه تقوا همچون مركب هايى رام هستند كه پرهيزگاران بر آنها سوارند و افسارهاى آنها را گرفته اند. چنين مركب هايى سواران خود را به بهشت مى برند.( نهج البلاغة : الخطبة 16.)
27. امان از نیش کژدم گناه: امام على عليه السلام می فرماید: ألا و بِالتَّقوى تُقطَعُ حُمَةُ الخَطايا، و بِاليَقينِ تُدرَكُ الغايَةُ القُصوى ؛ بدانيد كه با تقواست كه نيش زهرآلود  کژدم گناهان كنده مى شود و با يقين است كه به هدف نهايى مى توان رسيد.( نهج البلاغة : الخطبة 157.)
28. رها کردن گناه: امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيه «به راستی كسانى كه،  فرمود : «إن الّذِينَ: هُو الذَّنبُ يَهِمُّ بهِ العَبدُ فيَتَذَكَّرُ، فيَدَعُهُ ؛ مقصود گناه است كه كسى قصد انجام آن را مى كند، اما خدا را به ياد مى آورد، و آن را رها مى كند. (بحار الأنوار : ج 70، ص287، حدیث13.) مراد آیه 201 سوره اعراف است که خداوند می فرماید: إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ؛ در حقيقت كسانى كه [از خدا] پروا دارند چون وسوسه‏ اى از جانب شيطان بديشان رسد [خدا را] به ياد آورند و بناگاه بينا شوند؛ چرا در روایتی دیگر از ایشان آمده است: عنه عليه السلام ـ و قد سُئلَ عنِ الطّائفِ في الآيَةِ ـ: هُو السَّيِّئُ يَهِمُّ العَبدُ بهِ ، ثُمّ يَذكُرُ اللّهَ فيُبصِرُ و يَقصُـرُ؛ امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از معناى «طائف» در آيه ياد شده فرمود: مقصود گناه و بدى است كه آدمى قصد انجام آن را مى كند، اما خدا را به ياد مى آورد و چشمش باز مى شود و از آن صرف نظر مى كند.(بحار الأنوار: ج 70، ص287، حدیث14.)
29. کسب فرقان، تکفیر و غفران: کسی که تقوا پیشه کند، خداوند توانایی جدایی حق از باطل را به وی می دهد و گناهانش را می پوشاند و از غفران و آمرزش الهی بهره مند می شود. خداوند می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّه َ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانا وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ ای کسانی که ایمان آوردید اگر تقوای الهی پیشه کنید، برای شما فرقان قرار می دهد و گناهان شما را از شما می پوشاند و برای شما آمرزش می کند و خداوند همانا صاحب فضل و عظیم است.(انفال، آیه 29)
30. هدایت: خداوند در آیه 2 سوره بقره می فرماید:  ذلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ؛ آن کتابی که هیچ ریب و شکی در آن نیست، هدایتی برای متقین است. امام علی(ع) نیز می فرماید: مَن غَرَسَ أشجارَ التُّقى جَنى ثِمارَ الهُدى؛ هر كه درختان تقوا بكارد، ميوه هاى هدايت بچيند.( بحار الأنوار : ج 78، ص90، حدیث95.)
31. حریص معاد و رهایی از فساد: از دیگر آثار تقوا این دو امر است. امام على عليه السلام می فرماید: لِلمُتَّقي هُدىً في رَشادٍ ، و تَحَرُّجٌ عَن فَسادٍ ، و حِرصٌ في إصلاحِ مَعادٍ؛ شخص با تقوا در راه رستگارى قدم برمى دارد و از فساد دورى مى كند و در كار ساختن معاد حريص است.( غرر الحكم : 7357.)
32. بصیرت: از دیگر آثار تقوا بصیرت یابی دیدگان قلوب آدمی است. امیرمومنان امام علی علیه السلام می فرماید: أينَ العُقولُ المُستَصبِحَةُ بمَصابِيحِ الهُدى ، و الأبصارُ اللاّمِحَةُ إلى مَنارِ التَّقوى ؟!كجايند خردهاى پرتو گرفته از چراغ هاى هدايت و ديدگان درخشان و دوخته شده به مناره هاى تقوا!( نهج البلاغة : الخطبة 144.) پس ایشان نور بصیرت را از منارهای تقوا می گیرند و حقایق برای ایشان روشن می شود و به مقام شهود و رویت ملکوتی می رسند.
33. کرامت: کرامت آدمی به دو گونه فضلی و اکتسابی دسته بندی می شود. غیر از این که خداوند بنی آدم را به فضل خویش کرامت بخشید(اسراء، آیه 70)، زمینه کرامت های دیگر از طریق اعمال و افکارش را نیز فراهم آورد. این گونه است که انسان در سایه عمل شریعت اسلام می تواند کرامت هایی را به دست آورد؛ زیرا عمل به شریعت اسلام به معنای عمل به عبودیت و عبادتی است که هدف خلقت آدمی (ذاریات، آیه 56) و کسب تقوای الهی(بقره، آیه 21) است که خود این تقوا کرامت ساز است. خداوند می فرماید: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوبا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛اى مردم! ما شما را از مرد و زنى آفريديم و ملّت ملّت و قبيله قبيله تان گردانيديم تا يكديگر را بشناسيد. در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست. بى ترديد، خدا داناى آگاه است».(حجرات، آیه 3) پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرماید: إنّ ربَّكُم واحِدٌ ، و إنّ أباكُم واحِدٌ ، و دِينُكُم واحِدٌ ، و نَبيُّكُم واحِدٌ ، و لا فَضلَ لِعَرَبيٍّ على عَجَميٍّ ، و لا عَجَميٍّ على عَرَبيٍّ ، و لا أحمَرَ على أسوَدَ ، و لا أسوَدَ على أحمَرَ ، إلاّ بِالتَّقوى؛ همانا پروردگار شما يكى است و پدر شما يكى و دين شما يكى و پيامبرتان يكى. هيچ عربى را بر هيچ عجمى برترى نيست و هيچ عجمى را بر هيچ عربى و هيچ گندم گونى را بر هيچ سياهى و هيچ سياهى را بر هيچ گندم گونى، مگر به تقوا. (كنز العمّال : 5655.) و نیز پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ آنگاه كه در سال فتح مكّه همراه فضل بن عباس وارد شهر شد، فرمود : الحَمدُ للّهِ الّذي صَدَقَ عَبدَهُ ، و أنجَزَ وَعدَهُ، و غَلَبَ الأحزابَ وَحدَهُ، إنّ اللّهَ أذهَبَ نَخوَةَ العَرَبِ و تَكَبُّرَها بآبائها ، و كُلُّكُم مِن آدَمَ و آدَمُ مِن تُرابٍ ، و أكرَمُكُم عِندَ اللّه ِ أتقاكُمستايش خداوندى را كه بنده اش را تصديق كرد و وعده اش را به انجام رساند و به تنهايى بر همه احزاب چيره گشت. خداوند نخوت عرب و نازيدن آنها به پدرانشان را از بين برد. همه شما از آدم هستيد و آدم از خاك و ارجمندترين شما نزد خداوند، با تقواترين شماست. (بحار الأنوار: ج70، ص287، حدیث10.) و نیز می فرماید: أيُّها الناسُ، إنّ العَرَبيَّةَ لَيسَت بِأبٍ والِدٍ ، و إنّما هُو لِسانٌ ناطِقٌ ، فمَن تَكَلَّمَ بهِ فهُو عَرَبيٌّ ، ألا إنَّكُم وُلدُ آدَمَ و آدَمُ مِن تُرابٍ ، و أكرَمُكُم عِندَ اللّه ِ أتقاكُم ؛ اى مردم! عرب بودن به پدر و نژاد عرب داشتن نيست، بلكه عربى يك زبان است و هر كس بدان سخن گويد عرب است. بدانيد كه شما همه فرزند آدم هستيد و آدم از مشتى خاك آفريده شده است و گرامى ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست. (بحار الأنوار: ج70، ص288، حدیث17.) و فرمود: يا أيُّها النّاسُ ، إنَّ ربَّكُم واحِدٌ ، و إنَّ أباكُم واحِدٌ ، ألا لا فَضلَ لِعَرَبيٍّ على عَجَميٍّ ، و لا لعَجَميٍّ على عَرَبيٍّ ، و لا لأحمَرَ على أسوَدَ ، و لا لأسوَدَ على أحمَرَ ، إلاّ بِالتَّقوى ، إنّ أكرَمَكُم عِندَ اللّهِ أتقاكُم . ألا هَل بَلَّغتُ ؟ قالوا : بلى يا رسولَ اللّهِ ، قالَ : فلْيُبَلِّغِ الشّاهِدُ الغائبَ ؛ اى مردم! پروردگار شما يكى است و پدر شما يكى. بدانيد كه هيچ عربى را بر هيچ عجمى برترى نيست و هيچ عجمى را بر هيچ عربى و هيچ سفيدى را بر هيچ سياهى و هيچ سياهى را بر هيچ سفيدى، مگر به تقوا. ارجمندترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست. هان! آيا [پيامم را] رساندم؟ همه گفتند: آرى، اى رسول خدا. فرمود: پس، حاضران به [گوش] غايبان برسانند.(الترغيب و الترهيب : ج 3، ص612، حدیث9.) امیرمومنان امام على عليه السلام  می فرماید:  التَّقوى ظاهِرهُ شَرَفُ الدُّنيا ، و باطِنهُ شَرَفُ الآخِرَةِ ؛ تقوا، ظاهرش شرافت دنياست و باطنش شرافت آخرت.( غرر الحكم : 1990.) و نیز می فرماید: لا كَرمَ أعَزُّ مِن التَّقوى؛ هيچ كرامتى عزيزتر از تقوا نيست.( بحار الأنوار : ج 70، ص288، حدیث16.) و هم چنین می فرماید: مِفتاحُ الكَرَمِ التَّقوى ؛ كليد ارجمندى، تقواست.( بحار الأنوار : ج 78، ص 9، حدیث65.)
34. داروی دردها: امام على عليه السلام می فرماید: إنَّ تَقوَى اللّهِ دَواءُ دَاءِ قُلوبِكُم ، و بَصَرُ عَمى أفئدتِكُم ، و شِفاءُ مَرَضِ أجسادِكُم ، و صَلاحُ فَسادِ صُدورِكُم، و طَهورُ دَنَسِ أنفُسِكُم، و جَلاءُ عَشا أبصارِكُم، و أمنُ فَزَعِ جَأشِكُم، و ضِياءُ سَوادِ ظُلمَتِكُم ؛ همانا تقواى خدا داروى درد قلب هاى شماست و بينا كننده كورى دلهايتان و شفابخش بيمارى جسمهايتان و برطرف كننده تباهى سينه هايتان و پاك كننده آلودگى جان هايتان و روشنى بخش ضعف چشم هايتان و فرو نشاننده ترس و اضطراب دل هايتان و زداينده سياهى ظُلمتتان. (نهج البلاغة : الخطبة 198. ) و نیز امام على عليه السلام می فرماید: داوُوا بِالتَّقوَى الأسقامَ ، و بادِروا بِها الحِمامَ ؛ بيمارى ها را با تقوا درمان كنيد و پيش از فرا رسيدن مرگ به تقوا گراييد. (غرر الحكم : 5154.) ایشان می فرماید : اُوصِيكُم بِتَقوَى اللّهِ … أيقِظوا بها نَومَكُم ، و اقطَعوا بِها يَومَكُم ، و أشعِروها قُلوبَكُم ، و ارحَضوا بِها ذُنوبَكُم ، و داوُوا بِها الأسقامَ ، و بادِروا بها الحِمامَ ؛ شما را به تقوا داشتن از خدا سفارش مى كنم… با تقوا خواب [شب ]خود را به بيدارى رسانيد و روزتان را با آن سپرى كنيد و آن را شعار دل هايتان سازيد و گناهان خود را با آن بشوييد و بيمارى هايتان را با آن درمان كنيد و پيش از فرا رسيدن مرگ به تقوا گراييد. (نهج البلاغة : الخطبة 191.)
35. پذیرش و قبولی اعمال: خداوند می فرماید: وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَ لَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ؛ و داستان دو پسر آدم را به حق برايشان بخوان، هنگامى كه [هر يك از آن دو ]قربانى اى تقديم كردند، پس ، از يكى از آن دو پذيرفته شد و از ديگرى پذيرفته نشد. [قابيل] گفت: حتماً تو را خواهم كشت. [هابيل ]گفت: خدا فقط از تقوا پيشگان مى پذيرد».(مائده، آیه 27) پیامبر(ص) نیز می فرماید: كُن بِالعَمَلِ بِالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنكَ بِالعَمَلِ بغَيرِهِ ؛ فإنّهُ لا يَقِلُّ عَملٌ بِالتَّقوى ، و كَيفَ يَقِلُّ عَملٌ يُتَقَبَّلُ ؟! لِقَولِ اللّهِ عَزَّ و جلَّ : «إنَّما يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ المُتَّقِينَ» ؛ به عملِ با تقوا بيشتر اهتمام داشته باش، تا به عملِ بدون تقوا؛ زيرا هيچ عملى كه با تقوا توأم باشد اندك نيست، چگونه اندك باشد عملى كه پذيرفته مى شود! چون خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: «جز اين نيست كه خداوند از تقوا پيشگان مى پذيرد».( بحار الأنوار : ج70، ص286، حدیث8.)
36. راه نجات، روزی بی حساب: خداوند می فرماید: مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا ؛ و هركه از خدا پروا كند خداوند براى او راه بيرون شدنى قرار مى دهد.(طلاق، آیه 2)
37. روزی بی حساب: متقی از جایی که گمان نمی کند روزی می خورد. خداوند می فرماید: وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَحْتَسِبُ؛ و از جايى كه حسابش را نمى كند به او روزى مى رساند.(طلاق، آیه 3) پیامبر(ص) نیز می فرماید: يا أيُّها النّاسُ ، اتَّخِذوا التَّقوى تِجارَةً يَأتِكُمُ الرِّزقُ بلا بِضاعَةٍ و لا تِجارَةٍ ، ثُمّ قَرأ «و مَن يَتَّقِ اللّه َ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا و يَرْزُقْهُ مِن حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ؛ اى مردم! تقوا را تجارت شماريد، تا بدون هيچ سرمايه و سودايى به شما روزى رسد. سپس اين آيه را تلاوت فرمود: «و هركه از خدا پروا كند [خدا] براى او راه خروجى قرار دهد و از جايى كه گمان نمى برد روزيش رساند».( كنز العمّال : 5666.)
38. آسانی درکارها : خداوند در این باره نیز می فرماید: وَ مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرا؛ و هر كس از خدا پروا دارد [خدا] براى او در كارش آسانی و تسهيلى فراهم سازد.(طلاق، آیه 4)