آثار و برکات نماز شب از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

انسان برای این که در سیر و سلوک عرفانی – معنوی خویش به مقام «متاله و خدایی شدن» برسد، لازم است تا اسباب و ابزارهایی که خدا برایش فراهم آورده به کار گیرد که از آن به صراط مستقیم هدایت اسلامی و شرایع آن یاد می شود؛ زیرا در این صراط مستقیم سالک انسانی، هم سیر و سلوک می کند، و صیرورت و انقلاب را تجربه می نماید و هم در حضرات و نشئات گوناگون هستی حضور در مظهریت خلافت الهی داشته که تجلیات آن را می بایست در ربوبیت و پروردگاری او جستجو کرد.

در آیات قرآنی، کسب تقوای الهی به عنوان شرط اصلی این مظهریت مطرح شده که با تنها در سایه عبادت خدا در چارچوب شرایع اسلامی به دست می آید که عقل سلیم و نقل وحیانی کاشف آن است. یکی از مهم ترین اسباب تقرب به تقوای الهی، تهجد شبانه و نماز شب است که نویسنده در این مطلب از آثار و برکات آن بر اساس آموزه های وحیانی قرآن سخن به میان آورده است؛ با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

کوتاه ترین اسباب و وسایل تقرب و تقوا

از نظر قرآن، حکمت و فلسفه اصلی آفرینش انسان، خلافت الهی است که این معنا زمانی به تحقق کمالی خود می رسد انسان همه اسماء و صفات الهی ودیعه و سرشته در نهادش را به فعلیت و ظهور برساند.(بقره، آیات 30 و 31)

خدا در آیات قرآنی تنها راه اظهار صفات الهی در نفس انسانی و دست یابی به مقام متاله و خدایی شدن را ، عبودیت در چارچوب اسلامی می داند که شرایع آن با عقل سلیم و نقل وحیانی کشف می شود؛ زیرا این دو همان چراغ های هدایت الهی است که از درونی فطرت و بیرونی نبوت، برای انسان بر افروخته شده است.(ذاریات، آیه 56؛ بقره، آیات 21 و 138؛ روم، آیه 30؛ ملک، آیه 10؛ آل عمران، آیات 19 و 85)

آن چه اسلام در قالب معارف و احکام و مانند آن ها بیان کرده ، همگی موجب کسب تقوای الهی می شود که برآیند آن متاله و خدایی شدن و تقرب به خدا و قرار گرفتن در مقام خلافت الهی به شکل ولایت الله بر کائنات است. البته هر یک از آن ها دارای ظرفیت های محدودی برای ایجاد این حالت تقوای الهی و تقرب به خدا است؛ برخی از آنها از ظرفیت شدیدتر و برتر، و برخی ضعیف تر و کم تر است؛ چنان که خدا در آیاتی با عبارتی چون «لعل» به این نکته توجه می دهد که مثلا روزه «شاید» برای افراد موجب تقوای الهی شود(بقره، آیه 183)؛ زیرا انسان تا در دنیا است، در معرض خطر از دست دادن دستاوردها و ابطال و احباط آن است(محمد، آیه 33)؛ بنابراین، هیچ اعتمادی نیست که وقتی عمل حتی خالص بدون ریا و درست و صحیح انجام گیرد، آثار آن باقی و برقرار باشد؛ زیرا ممکن است که شخص پس از آن آثار عملش را با منت و اذیت یا ارتداد یا کارهای دیگر از میان بردارد؛ از همین روست که برای قبولی اعمال که بقای آن را نیز تضمین کند، کسب ملکه و مقوم ذاتی «تقوا» شرط شده و اعمال از «متقین» قبول می شود؛ چنان که خدا می فرماید: إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ؛ خدا تنها از متقین می پذیرد.(مائده، آیه 27)

بنابراین، فرقی میان عمل صحیح و عمل مقبول است؛ چنان که حتی عمل مقبول نیز تا زمانی که انسان در دنیا است؛ در خطر عظیم است؛ زیرا در روایت است که حتی «مخلصون» به کسر لام – نه مخلصون به فتح لام – بلکه حتی متقین نیز در معرض خطر هستند. از پیامبر نقل شده که فرمود: اَلنّاسُ كُلُّهُم هالِكُونَ الاّ العالمونَ وَ العالمونَ كُلُّهُم هالِكُونَ الاّ العاملونَ وَ العاملونَ كُلُّهُم هالِكُونَ الاّ المخلِصونَ والمُخلِصونَ فى خَطَرٍ عَظيم؛ همه مردم در هلاکت هستند مگر عالمان و عاملان نیز همه در هلاکت هستند مگر عاملان به علم و عاملان نیز همگی در هلاکت هستند مگر مخلصون و آنان نیز در خطر عظیم هستند. (مجموعة الشیخ ورام، ص 320؛ نیز مصباح الشریعة، المنسوب إلی الامام الصادق- علیه السلام- فی الباب- 77)

امام صادق(ع) نیز می فرماید: هلك العاملون إلا العابدون وهلك العابدون إلا العالمون، وهلك العالمون إلا الصادقون، وهلك الصادقون إلا المخلصون، وهلك المخلصون إلا المتقون، وهلك المتقون إلا الموقنون وإن الموقنين لعلى خطر عظيم قال الله لنبيه صلى الله عليه وآله: ” وأعبد ربك حتى يأتيك اليقين ” ؛ عاملان در هلاکت هستند مگر عابدان و آنان در هلاکت هستند مگر عالمان؛ و آنان در هلاک هستند مگر صادقان و آنان در هلاک هستند مگر مخلصان و آنان در هلاک هستند مگر متقیان و آنان در هلاک هستند مگر موقنان و آنان نیز در خطیر عظیم هستند؛ چنان که خدا به پیامبرش وحی می کند: پروردگارت را عبادت کن تا یقین مرگ نیز تو آید. (محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 70، ص 245، روايت 18؛ مصباح الشريعة ص ٥٢ و 53)

این که مخلصان به فتح لام را استثنا کرده ایم به دلیل آیات قرآنی است که خدا آنان را معصوم دانسته و آنان در درجاتی هستند که دست ابلیس و شیاطین به آنان نمی رسد.(ص، آیات 82 و 83)

به هر حال، انسان هماره در زندگی دنیوی در خطر است؛ زیرا کسب تقوای الهی که انسان را به یقین های سه گانه علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین برساند موجب نمی شود که دست کم در دو مرحله نخست آن گرفتار خطر عظیم نباشد؛ از همین روست که فرعون با معجزات دهگانه موسی(ع) به مقام علم الیقین می رسد، ولی به جحد و انکار آن می پردازد(نمل، آیه 14)؛ اما کسی که با تقوای اخص یا اخص الاخص برسد که حق الیقین است، دیگر از دسترس شیطان در امان خواهد بود؛ زیرا به چیزی چون مرگ رسیده است که دیگر بیرون از دایره قدرت و سلطه ابلیس است و «حق الیقین» مرگ او را نجات می دهد. از همین روست که در سوره 99 سوره حجر آمده که عبادت پیامبر(ص) نیز می بایست تا زمانی باشد که مرگ را به عنوان حق الیقین درک کند.

البته این مرگ می تواند به شکل اختیاری باشد و حق الیقین را در دنیا به دست آورد؛ زیرا پیامبر(ص) احیاء و اماته را به اراده و اختیاری داشت که ماذون به اذن الهی است. با این همه آنان چون در نشئه دنیا بودند؛ هر چند که از خطر عظیم به عصمت الهی در امان هستند و در مقام حق الیقین نشسته اند، اما حق بندگی را در همه عوالم و نشئات از جمله دنیا حتی پس از کسب حق الیقین و اماته و احیاء ارادی و اختیاری به تمام کمال ادا می کنند تا این گونه «حق تقاته» را داشته باشند: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد از خدا آن گونه كه حق پرواكردن از اوست پروا كنيد و زينهار جز مسلمان و اهل تسلیم نميريد.(آل عمران، آیه ۱۰۲)

چنان که گفته شد اعمال بسیاری می تواند عامل کسب تقوای الهی در سطح «لعل» باشد؛ اما برخی از اعمال عالم عاقل بسیار قوی تر و توانمندتر و ابزار کاراتری است تا انسان به نزدیک ترین راه به تقوای الهی برسد. از نظر قرآن عفو(بقره، آیه 237) و عدالت به ویژه عدالت قسطی(حدید، آیه 8) دو راه نزدیک به تقوا است که از آن نزدیک تر چیزی نیست. از همین روست که از آن ها به عنوان «اقرب للتقوی» یاد می کند تا ارزش و اهمیت این امر اجتماعی را به انسان گوشزد کند؛ به ویژه که عفو در مقام احسان و اکرام و ایثار انجام می شود و عدالت قسطی نیز از مهم ترین اهداف میانی پیامبران است تا عموم مردم به قسط قیام کنند(حدید، آیه 25) و مومنان نیز در جایگاه «قوامین بالقسط» عدالت قسطی را در سطح ملکه بلکه مقوم ذات خویش بروز و ظهور دهند.(همان؛ نساء، آیه 135)

ظرفیت یابی شگفت در تهجد شبانه و نماز شب

از نظر قرآن، روز برای فعالیت های گوناگون از جمله اقتصادی و سباحت و شنا در امور گوناگون است: إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلًا؛ و تو را در روز شناگری و آمد و شدى دراز است. (مزمل، آیه ۷)

اما شب ظرفیتی بسیار برای دست یابی به مقامات بلند عرفانی در سیر و سلوک بلکه صیرورت و انقلاب نفس انسانی دارد. از همین روست که ملاقات های خدا با پیامبران در شب است، با آن که مثلا در میقات سی و سپس چهل شب موسی(ع) ایشان روز را نیز در آن جا حضور داشتند، ولی خدا از « ثَلاَثِينَ لَيْلَةً» و «أَرْبَعِينَ لَيْلَةً» سخن به میان می آورد و می فرماید: وَوَاعَدْنَا مُوسَي ثَلاَثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً؛ و مواعده با موسی سی شب بود که آن را با ده شب دیگر تمام کردیم و این گونه میقات پروردگارش چهل شب شد.(اعراف، آیه 143)

در این آیات سخن از چهل روز یا چهل شبانه روز نیست، بلکه تنها سخن از چهل شب یا سی شب است که بیانگر نقش کلیدی و اساسی شب در ایجاد ظرفیت برای میقات پروردگار است.

اصولا معراج های پیامبر(ص) نیز در شب بوده است؛ چنان اسراء به بیت المقدس و مسجد اقصی در شب بوده (اسراء، آیه 1) و از آن جا به آسمان ها و بهشت و دوزخ بلکه در مقام «قاب قوسین او ادنی» نیز در شب بوده است.(نجم، آیات 8 و 9 و روایات تفسیری)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، زمان نزول قرآن نیز شب قدر به عنوان یک شب مبارک است؛ چنان که خدا می فرماید: إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ»(قدر، آیه 1) یا می فرماید: «إِنَّا انزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ»(دخان، آیه 3)

خدا در قرآن می فرماید که نزول قرآن و معارف عالی و بلند آن با تاویلات خاص تنها در شب فراهم است؛ زیرا شرایط در شب به گونه ای است که شخص می تواند از تمام ظرفیت خویش برای دریافت و تلقی قرآن بهره مند شود. از همین روست که خدا به پیامبر(ص) فرمان وجوبی و به خواص مومنان فرمان استحبابی ارشادی می دهد که از شب برای دریافت «قول ثقیل» و معارف بلند قرآنی بهره مند شوند و با ترتیل قرآن و درنگ و درست خوانی از ظرفیت پذیرش محتوا و مفاهیم عالی را در قلب خویش فراهم آورند : إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْأً وَأَقْوَمُ قِيلاً إِنَّ لَكَ فِي النَّهَارِ سَبْحاً طَوِيلاً؛ به راستی که نشئه شب همانا رنجش بیش تر و گفتار آن راستین تر است؛ در حالی که برایت در روز آمد و شد طولانی است.(مزمل، آیات 6 و 7) خدا دراین دو آیه به علت این که باید شب را به تهجد برخاست و روز را به کارهای دیگر مشغول شد، بیان کرده است. از نظر قرآن، ظرفیت شب برای دریافت خیلی خوب است؛ چرا که انسان در شرایطی قرار می گیرد که می تواند گام را محکم بکوبد و استوار بیایستد و به دریافتی استوار از کلام الهی داشته باشد. البته تهجد شبانه بسیار سخت و دشوار است؛ از همین روست که اندکی از مومنان هم پای پیامبر(ص) بیدار می شوند و به تهجد می پردازند؛ خدا می فرماید: إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَي مِن ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ؛ به راستی که پروردگارت می داند که تو و گروهی از کسانی که در اطراف طواف می کنند و مسیرت را می پیمایند دو سوم یا نصف یا یک سوم شب را می ایستند و به نماز و قیام می پردازند.(مزمل، آیه 20)

خدا در جایی دیگر از قرآن به این نکته می پردازد که متقین که در بهشت هستند، در دنیا اهل احسان بودند. سپس درباره ویژگی دیگر آنان می فرماید: كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَفِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ؛ و از شب اندكى را مى‏غنودند و در سحرگاهان از خدا طلب آمرزش می کردند و در اموالشان براى سائل و محروم حقى معين بود و روى زمين براى اهل يقين نشانه‏ هايى متقاعدكننده است و در خود شما پس مگر نمى ‏بينيد و روزى شما و آنچه وعده داده شده‏ ايد در آسمان است.(ذاریات، آیات 17 تا ۲۲)

پس از نظر قرآن، متقین که برای تهجد بیدار می شوند نه تنها اهل انفاق و صدقات و کارهای خیر اجتماعی هستند، بلکه از نظر روحی و معنوی چنان رشد و پیشرفت دارند که به مقام یقین می رسند و اهل بصیرت می شوند.

ارزش و اهمیت بیداری شب و قیام در آن چنان است که خدا به صراحت به پیامبرش فرمان می دهد و می فرماید: خدا به پیامبرش می فرماید: «يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلاً؛ ای جامه در خود پیچیده جز اندکی از شب را برخیز»(مزمل، آیات 1 و 2) به این معنا که بیش تر شب را بیدار باشد و کمی را بخواهد. در این زمان بهترین اعمالی که انجام می شود در چیز است که شامل ترتیل قرآن و نماز است؛ البته کسی که نماز می خواند در عمل قرآن را نیز می خواند. بنابراین، نماز شب به معنای خواندن قرآن و ترتیل آن نیز خواهد بود تا این گونه به قول ثقیل دست یابد که حقیقت قرآن و تلقی تاویلات باطنی آن است.(مزمل، آیات 4 و 5)

خدا به پیامبر(ص) فرمان می دهد برای دست یابی به مقام محمود می بایست به تهجد شبانه بپردازد و نماز شب بخواند : أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَي غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً وَمِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَي أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحمُوداً ؛ نماز را از زوال آفتاب تا نهايت تاريكى شب برپادار و نيز نماز صبح را زيرا نماز صبح همواره مقرون با حضور فرشتگان است؛ و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو به منزله نافله‏ اى باشد اميد كه پروردگارت تو را به مقامى محمود و ستوده برساند.(اسراء، آیات 78 و 79)

پس دست یابی به مقام محمود که همگان در دنیا و آخرت آن را می ستایند؛ زیرا مقام عظیمی چون شفاعت و مانند آن است، تنها با تهجد و نماز شب است.

خدا در جایی دیگر نیز می فرماید: إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ تَتَجَافَي جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ؛ تنها كسانى به آيات ما مى‏ گروند كه چون آن آيات را به ايشان يادآورى كنند سجده‏ كنان به روى درمى‏ افتند و به ستايش پروردگارشان تسبيح مى‏ گويند و آنان استکبار و بزرگى نمى‏ فروشند ؛ پهلوهايشان از خوابگاهها جدا مى‏ گردد و پروردگارشان را از روى بيم و طمع مى‏ خوانند و از آنچه روزيشان داده‏ ايم انفاق مى كنند ؛ هيچ كس نمى‏ داند چه چيز از آنچه روشنى‏ بخش ديدگان است به پاداش آنچه انجام مى‏ دادند براى آنان پنهان كرده‏ ام. (سجده، آیات ۱۵ تا ۱۷)

در این آیات نیز بیان شده که تهجد و نماز شب موجب می شود تا انسان به چیزهایی برسد که قابل توصیف و تبیین نیست؛ زیرا ظرفیتی بی مانند برای سالکان شب فراهم می آورد که موجب چشم روشنی می شود. به سخن دیگر به چیزی می رسد که پیامبر(ص) می فرماید: اَعْدَدْتُ لِعِبادی الصّالِحین ما لا عین رَأتْ وَلا اُذُن سَمِعَتْ وَلا خَطَرَ عَلی قَلْبِ بَشَر؛ برای بندگان نیکم چیزی بهشتی مهیا نمودم که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه به ذهنی خطور کرده است.(بحارالانوار، ج 8، ص 92)

این چیزها برای غیر متجهد نیست؛ چنان که خدا می فرماید: لَيْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ؛ اهل کتب یکسان نیستند؛ زیرا برخی از آنان امت قائم هستند که در شبانگاهان آیات الهی را تلاوت می کنند و در همان حال در سجده هستند.(آل عمران، آیه 113)

یا در جایی دیگر می فرماید: أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ ؛ آيا چنين كسى بهتر است يا آن كسى كه او در طول شب در سجده و قيام اطاعت خدا مى ‏كند و از آخرت مى‏ ترسد، و رحمت پروردگارش را اميد دارد؟ بگو : آيا كسانى كه مى‏ دانند و كسانى كه نمى‏ دانند يكسانند ؛ تنها خردمندانند كه پندپذيرند. (زمر، آیه ۹)

پس از نظر قرآن دست یابی به مقامات چند از جمله دانایی و خردمندی متوقف به قیام شبانه و دعا و نیایش و نماز و تلاوت قرآن و مانند آن ها است.

اصولا دست یابی به شرافت اکتسابی متوقف به این تقوایی است که از طریق سوار شدن بر اسب شب به دست می آید؛ در دعای سحرهای ماه رمضان آمده است: اَللّهُمَّ اِنّي‌ اَسْئَلُكَ مِنْ شَرَفِكَ بِاَشْرَفِهِ؛ خدایا از تو اشرف شرافت هایت را مسئلت و درخواست می کنم.( مفاتيح‌الجنان، دعاي سحر) امام صادق(سلام الله عليه) در این باره فرموده است: «شرف المؤمن صلاته بالليل؛ شرف مومنان در نماز شب است.»(کافی، ج 8، ص 145، حدیث 2)

پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) به حضرت امير(عليه السلام) می فرماید: «يا علي! اوصيك في نفسك بخصالٍ فأحفظها… وعليك بصلاة الليل، وعليك بصلاة الليل, وعليك بصلاة الليل؛ یا علی تو را به سفارش و وصیبت می کند به خصلت های در نفس خود که آن را حفظ نمایی… از جمله برتوباد نماز شب! برتوباد نماز شب! برتوباد نماز شب! » (وسایل الشیعه، ج 8، ص 145

عبدالله‌بن‌سنان از وجود مبارك امام صادق سؤال مي‌كند: «سِيَماهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ» چيست؟ فرمود: «هو السَهَر في الصلاة؛ بيداري در نماز است كه همان مربوط به نماز شب است.( وسائل الشيعه, ج8, ص152)

«حمّادبن‌عيسي عن حريز عن زراره عن أبي‌جعفر(عليه السلام) به حضرت عرض كردند: اين آيه سوره مباركه «زمر» يعني چه؟ «آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِداً وَقَائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ» ؟ «قال: يعني صلاة الليل؛ یعنی نماز شب»( وسائل الشيعه، ج8، ص156.)

کسی که اهل نماز شب باشد، از نظر علمی رشد می کند و از طریق این علم تزکیه نیز می یابد ؛ زیرا به علم خویش عمل می کند که موجب تزکیه نفس می شود. این گونه است که در مقام تعلیم و تزکیه الهی قرار می گیرد.(آل عمران، آیه 164؛ جمعه، آیه 2)

امام صادق(سلام الله عليه) به سليمان ديلمي فرمود: يا سليمان لا تدع قيام الليل؛ فإنّ المغبون مَن حُرِم قيام الليل ؛ نماز شب را فراموش نكن»(وسائل‌الشيعه، ج8، ص160)

از نظر قرآن روز قیامت روز «تغابن» است(تغابن، آیه 9) که هر کسی متوجه می شود تا چه اندازه گرفتار غبن شده و فریب خورده است. از روایت بر می آید کسی که نماز شب بخواند مغبون نیست.

البته برخی از مردم به سبب گناهان روزشان از نماز شب و تهجد شبانه و آثار و برکات آن محروم می شوند. امام صادق(سلام الله عليه) می فرماید: كسي يك دروغ مي‌گويد از نماز شب محروم مي‌شود. ایشان می فرماید: جاء رجلٌ إلي اميرالمؤمنين علي‌بن‌ابي‌طالب(عليه السلام) فقال إنّي قد حُرِمْتُ الصلاة بالليل؛ من از نماز شب محروم شدم چكار كنم؟ راهش چيست؟ «فقال اميرالمؤمنين(عليه السلام): أنت رجلٌ قد قيّدتك ذنوبك؛ تو مردی هستی که گناهان پای تو را بسته و در قید کرده است»( التوحيد، ص97؛ وسائل‌الشيعه، ج8، ص161)

از نظر قرآن، هر کسی در رهن و گروی اعمال خودش است.(طور، آیه 21؛ مدثر، آیه 38) پس باید خود را از این قیود باز کند. برای باز کردن دست و پای در بند و قید شده راه آن است که انسان استغفار و توبه کند: «إن انفسكم مرهونة بأعمالكم ففكّوها باستغفاركم؛ نفس انسان در رهن و گروی اعمال است و آن را با استغفار باز کنید.( وسائل‌الشيعه, ج10, ص314)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، دست یابی به بسیاری از مقامات عرفانی و متاله و خدایی شدن در رهن نماز شب و تهجد شبانه است؛ چنان که در روایت است: ليتقرّب إلي بالنافله حتّي اُحبّه فإذا أحببْتُه كنتُ سمعه… و بصره… و لسانه؛ باید بنده به سوی من با نافله تقرب جوید تا او را دوست خویش و محبوب خود قرار دهم؛ پس هر گاه محبوب من شد من شنوایی و بینایی و زبانش می شوم…»( الكافي, ج2, ص352.)

امام حسن عسكري(سلام الله عليه) نیز می فرماید: «إنّ الوصول الي الله سفرٌ لا يُدرك الاّ بامتطاء الليل؛ وصل به خدا سفری است که جز با اسب رهوار شب شدنی نیست. (بحارالأنوار، ج، ص380)