نگاه خاص قرآن به دعـا و نیایش
انسان باید در همه چیز به این باور برسد که آفریدگار و پروردگار عالم هستی موجود مطلق کمالی است که او در امور ریز و درشت خویش بدان وابسته و نیازمند است. در نیایش اوج نیازمندی آدمی به خداوند بی‌نیاز به نمایش در می‌آید. از این‌رو در آموزه‌های وحیانی در هر امر خرد و کلانی از مومنان خواسته شـده است تا دست به نیایش بردارند و از خداوند بخواهند تا نیاز و خواسته‌شـان را برآورده کند. با این همه در برخی از آیات موارد و مصادیقی برای نیایش بیان شده که تحلیل آن می‌تواند چشم‌اندازی به نیایش از زاویه وحی به ما دهد. در نوشتار حاضر به این مصادیق پرداخته شده است.
اهمیت دعا
بی‌گمان همه امور در زندگی انسانی به شکل خواسته و نیاز مطرح می‌شـود. آدمـی دو دسته خواسته مادی و معنوی دارد. این خواسته‌ها و نیازهای مادی و معنوی در زمانی در اختیار باشد و یا به آسانی در دست قرار گیرد به شکل نیاز و خواسته خود را نشان نمی‌دهد و به سخنی دیگر کسی قدر عافیت داند که به مصیبتی گرفتار آید.
هر نعمتی که در اختیار آدمی قرار دارد، از نعمت وجود گرفته تا نعمت‌های مادی ریز و درشـت در حقیقت خود نیازی انسانی است. اگر چشم به عنوان نعمت خواسته‌هایی دارد که باید برآورد شود. خود نعمت چشم، خواسته‌ای انسانی است که بی وجود آن انسان از بسیاری از نعمت‌های دیگر مادی و معنوی دنیا بی‌بهره می‌شود و از نظر علم و دانـش نیـز در تنگنا و کمبود قرار می‌گیرد. از این‌رو گفته‌اند. من فقد فقد فقد علما: هـر کسی حسی از حواس خویش را از دست دهد در حقیقت علمی را از دست داده است. گونه است که خواهان دسترسی به قوه بینایی و ابزاری به نام چشم می‌شود. و برای این منظور مطرح می‌شود. نیایش در حقیقت آغاز و انجام هر کاری است. حتی اگر انسان بخواهـد از اسباب و ابزارهای دنیوی بهره گیرد و سلامت نعمتی چون چشم و قوه بینایی را حفظ کند و یا دوباره به دست آورد باز باید دست به نیایش بردارد؛ زیرا کسی کـه بـه نیایش اقدام کند بر این باور است که برگی بی‌اذن خدا از درختی فرو نمی‌افتد و همه‌تر و خشک‌ها به دست او و علم او و حکم وی برجاست و یا از میان می‌رود.
با این همه بزرگ‌ترین نعمت انسان که همیشه باید به یاد آن باشد، نعمت وجود و سلامتی است و همواره باید خداوند را سپاسگزار باشد و دست نیایش به سوی او دراز کند و از او بخواهد تا بتواند از این نعمت وجود به درستی بهره برد.
از نظر قرآن آدمی باید همواره آخرت و معاد را در نظر داشته باشد. این اندیشه دائمی و دغدغه همیشگی نسبت به آخرت افزون بر آثار تربیتی و رفتاری موجب می‌شود تا بداند که آنچه هدف است آخرت است. از این رو درخواست و نیایش برای زندگی خوب در آخرت از دستورها و آموزه‌های قرآنی است و خداوند در آیات ۲۰۱ و ۲۰۲ سوره بقره و آیه ۱۵۶ سوره اعراف و آیات دیگر به مطلوب بودن دعا برای آخرت و زندگی خوب و نیک در آن و حتی دسترسی به جا و مسکن مناسب در بهشت اشاره می‌کند و به عنوان نمونه به دعای آسیه همسر فرعون توجه می‌دهد که در هنگامی که زیر شکنجه فرعون و فرعونیان بود از خدا می‌خواهد که وی را در بهشت خویش مسکن دهد.(تحریم – آیه ۱۱)
مطلوبیت دعا در هر شرایط
آدمی باید در هر امر کوچک و بزرگ و حتی اموری که در توان اوست و به‌طور عادی و طبیعی قادر به انجام آن است دست از دعا برندارد؛ زیرا این بدان معناست که خواست و اراده خداوند فراتر از خواست و اراده آدمی است و اگر خداوند نخواهد همان امری که به نظر طبیعی و اختیاری و عادی است و می‌بایست تحقق خارجی یابد در عمل واقع نمی‌شود. از این رو خداوند به پیامبر خویش فرمان می‌دهد که برای هر کاری که می‌خواهد انجام دهد و به طور طبیعی در قدرت و توان او نیز می‌باشد متوجه باشد که اراده و مشیت الهی نیز هماهنگ با خواسته او باشد وگرنه ممکن است که خداوند خواسته و اراده دیگری داشته باشد. از این رو شخص می‌بایست افزون بر آگاهی و ایمان به این مطلب حتی در زبان و بیان خویش آن را اظهار و ابزار کند و بگوید: ان‌شاءالله؛ اگر خدا بخواهد.(سوره کهف – آیه ۲۴)
مصادیق دعا
براساس این بینش و نگرش است که خداوند در تبیین اینکه انسان برای چه چیزهایی دعا بکند می‌فرماید که حتی برای انجام فرایض دینی چون برپایی نماز نیز دست به دعا بلند کند و از خداوند بخواهد تا توفیق برپایی نماز را به وی دهد.(ابراهیم – آیه ۴۰)
از دیگر مواردی که قرآن دعا کردن را در آن امور مطلوب می‌شمارد می‌توان به اموری چون دعا برای الحاق به صالحان و انسان‌های نیکوکار (یوسف – آیه ۱۰۱ و شعرا – آیه ۸۳)، پیشوایی متقین (فرقان – آیه ۷۴)، بهره‌مندی از قدرت و پادشاهی و حکومت (ص – آیه ۳۵)، جلب امدادهای الهی (مومنون – آیه ۲۶ و ۳۹)، پیروزی و موفقیت (بقره – آیه ۲۵۰)، برخورداری از زمین و خانه و مکان‌های پربرکت (مومنون – آیه ۲۹)، حکمت و دانش (شعراء – آیه ۸۴)، رحمت الهی (آل‌عمران – آیه ۲۸۶ و اعراف – آیه ۲۳)، بهره‌مندی از فرزندان نیک و پاک (آل‌عمران – آیه ۳۸ و مریم – آیه ۴ و ۶) تحقق وعده الهی (آل عمران – آیه ۱۹۴ و غافر – آیه ۸)، پذیرش توبه گناهکاران (توبه – آیه ۱۰۲ و ۱۰۳) توفیق از خداوند برای به‌جا آوردن شکر و سپاس (احقاف – آیه ۱۵) توفیق انجام دادن اعمال صالح (همان)، ثبات قدم در هر کاری سخت چون جنگ و جهاد (بقره – آیه ۲۵۰ و آل‌عمران – آیه ۱۴۶ و ۱۴۷)، حفظ آبرو در دنیا و قیامت و خوشنامی در میان آیندگان (آل‌عمران – آیه ۱۹۴ و شعراء – آیه ۸۳ و ۸۴) برای دنیا و بهره‌مندی از نعمت‌های آن (بقره – آیه ۲۰۰ و ۲۰۱ و اعراف – آیه ۱۵۵ و ۱۵۶)، برای رزق و روزی (بقره – آیه ۱۲۶ و نساء – آیه ۳۲)، رفع کینه و کدورت و بغض(حشر – آیه ۱۰) و شرح صدر (طه – آیه ۲۴ و ۲۵) و صبر و شکیبایی (بقره – آیه ۲۵۰ و اعراف – آیه ۱۲۶) عفو و گذشت (بقره – آیه ۲۸۶) برای والدین (ابراهیم – آیه ۴۱) مومنان (همان) و نجات از ظالمان (نساء – آیه ۷۵)، هدایت (آل‌عمران – آیه ۸) و قبولی اعمال (بقره – آیه ۱۴۷) اشاره کرد.
اینها برخی از اموری است که از نظر قرآن دعا درباره و برای آنها مطلوب و پسندیده است. بیان این مصادیق به این معناست که همه امور ریز و درشت زندگی در دنیا و آخرت و نیز مادی و معنوی در حوزه نیایش قرار می‌گیرد و مطلوب است که انسان برای آن دعا کند. نیایش به سبب آنکه بهترین حالت روحی و روانی آدمی است در هر موضوعی مطلوب است و موارد و مصادیق گفته شده برای این است که شخص به این موضوع رهنمون شود که همه چیزها در نیایش مطلوب است و بهتر است که آدمی برای همه نعمت‌ها و شکر و سپاس از آنها دست به نیایش بردارد.
