امـام حسین(ع) الگوی عبـادت‌کنندگان
خدا انسان را برای عبادت خود آفرید.(ذاریات، آیه ۵۶) البته این عبادت هیچ سودی برای خدا ندارد؛ زیرا خداوند غنی حمید است (فاطر، آیه ۱۵) و عبادت بشر هیچ چیزی بر غنای خدا نمی‌افزاید؛ چنانکه ترک عبادت توسط انسان نیز هیچ چیز از غنای خداوند نمی‌کاهد؛ بلکه این عبادت تنها سودی که دارد برای بنده است؛ زیرا انسان با عبادت به تقوا می‌رسد(بقره، آیات ۲۱ و ۶۳ و۱۷۹ و ۱۸۳) و تقوا زمینه‌ساز یقین(حجر، آیه ۹۹) و خدایی (بقره، آیه ۱۳۸) و ربانی شدن انسان می‌شود.(آل عمران، آیه ۷۹)
اگر انسانی بخواهد به هر مقامی برسد باید عبادت را در زندگی خویش اصل قرار دهد. البته هر کاری می‌تواند به امر عبادی تبدیل شود؛ زیرا نیت خوب و اخلاص موجب می‌شود تا عمل انسان، شکل عبادی بگیرد و موجب رشد او شود.(فاطر، آیه ۱۰)
امام حسین(ع) فرمود: اَیّهَا النّاسُ! إِنّ اللهَ جَلّ ذِکْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلاّ لِیَعْرِفُوهُ، فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَهًْ مَا سِوَاهُ؛ اى مردم! خداوند بندگان را آفرید تا او را بشناسند، آنگاه که او را شناختند، پرستش کنند و آنگاه که او را پرستیدند، از پرستش غیر او بى‌نیاز شوند.(بحارالانوار، ج ۵، ص ۳۱۲، ح۱ )
انواع عبادت
از نظر قرآن و روایات هر نوع عبادتی که برای خدا انجام می‌شود ارزشمند است، حال چه خوفی و طمعی باشد یا حبی؛ اما انسان باید به جایی از مقام خشیت علمی برسد که خداوند را با محبت عبادت کند و به خداوند در آن مقام عظمت عشق بورزد؛ چنانکه امام حسین(ع) فرمودند: «إِنّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَههًْ فَتِلْکَ عِبَادَهًْ التّجّارِ وَ إِنّ قَوْمَاً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَهًًْ فَتِلْکَ عِبَادَهًُْ الْعَبِیدِ وَ إِنّ قَوْمَاً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَهًْ الاَحْرَارِ وَ هِىَ اَفْضَلُ الْعِبَادَهًِْ؛ گروهى خدا را از روى میل به بهشت عبادت مىکنند، که این عبادت تجارتکنندگان است و گروهى خدا را از ترس دوزخ مىپرستند و این عبادت بردگان است و گروهى خدا را به سبب شایستگى مىپرستند و این عبادت آزادگان است که برترین عبادت است».(تحف‌العقول، ص ۲۷۹ ح۴ )
پدر بزرگوار ایشان امیرمومنان على(ع) نیز مى‌فرماید: «اِلهى ما عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ عِقابِکَ وَ لا طَمَعاً فى جَنَّتِکَ وَ لکِنْ وَجَدْتُکَ اَهْلا لِلْعِبادَهًْ فَعَبَدْتُکَ؛ خدایا، تو را به جهت ترس از عذابت و طمع در بهشت، عبادت نکردم، بلکه تو را شایسته عبادت یافتم و آنگاه به عبادت تو برخاستم.(بحارالأنوار، ج ۴۱، ص ۱۴)
اینکه گفته می‌شود برترین عبادت همان عبادت حبی و عشقی است، به معنای نفی دو نوع دیگر نیست؛ زیرا خداوند در آیه ۵۶ سوره اعراف و ۱۶ سوره سجده از صفات بندگان خویش عبادت خوفی و طمعی دانسته است. حتی در آیه ۱۰ سوره انسان از زبان اهل بیت(ع) نقل می‌کند که آنان خوف داشتند: إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا؛ ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت، هراسناکیم.»
ابن شهر آشوب نیز نقل می‌کند: قیلَ لَهُ [الْحُسَیْن(ع)] ما اَعْظَمَ خَوْفَکَ مِنْ رَبِّکَ! قالَ: لایَأْمَنُ یَوْمَ الْقِیامَهًْ اِلاّ مَنْ خافَ‌الله فى الدُّنْیا؛ به امام حسین(ع) گفته شد چقدر از خدایت مى‌ترسى! فرمود: در قیامت جز کسى که در دنیا از خدا بترسد در امان نخواهد بود. (مناقب ۴: ۶۹ بحارالانوار ۴۴: ۱۹۲ ح ۵)
علت این ترس همان مبنایی است که در آیات و روایات آمده که انسان هر آنچه در دنیا کشت کرده در آخرت درو می‌کند و آخرت انسان سازه‌ای از دنیای اوست. پس وضع انسان در آخرت، تابع حالات و اعمال او در دنیاست. اعمال نیک و بد انسان در آخرت به صورتِ بهشت و جهنّم تجسّم مى‌یابد. قیامت، روز حساب و کتاب است و حسابگر هم دقیق است. آن که از قیامت و حسابرسى آن ترس داشته باشد، کارهاى خویش را صالح مى‌سازد و از گناه پرهیز مى‌کند و همین امر، سبب مى‌شود که در آخرت، آسوده و خاطرجمع باشد. «آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟»
پیامبر(ص) این نوع عبادت‌های سه‌گانه را بی‌ارتباط به حالات قلب آدمی نمی‌داند و می‌فرماید: دل سه گونه است: دلِ گرفتار دنیا، دلِ گرفتار آخرت و دلِ گرفتار مولا. دلى که گرفتار دنیا باشد، سختى و رنج نصیب اوست و دلى که گرفتار آخرت باشد، درجات بلند نصیبش شود و دلى که گرفتار مولى باشد، هم دنیا دارد و هم عقبى را و هم مولا را.»(میزان‌الحکمه، ج۱۳، ص ۵۲ ، ح شماره ٢١٣٨٢ – به نقل از المواعظ العددیّهًْ، ص ١۴۶)
از نظر امام حسین(ع) پاداش عبادت خالصانه، بیرون از انتظار خواهد بود. ایشان می‌فرماید: «مَنْ عَبَدَ اللّهَ حَقّ عِبَادَتِهِ آتاهُ اللهُ فَوْقَ اَمَانِیهِ وَ کِفَایَتِهِ؛ هرکس حق معبودیت خدا را بهجا آورد، خداوند بیش از حدّ انتظار و کفایتش به او عطا مى‌کند».
(بحارالانوار، ج ۶۸ ص ۱۸۴ ح۴۴ )
پیشوایان دین سرآمد عبادت و بندگی بودند. آنان در عبادت بسیار کوشا بوده و همه عمررا به بندگی گذرانده‌اند. داستان‌های بسیاری درباره عبادت آنان در روایات و دیگر منابع مطرح شده است. در باره کـثرت عـبادت امام حسین(ع) ابن اثیر گوید: کانَ الْحُسَینُ(ع) فاضِلاً، کَثیرَ الصَّوْمِ، وَ الصَّلاهًِْ، وَ الْحَجِّ، وَ الْصَّدَقَهًِْ، وَ اَفْعالِ الْخَیْرِ جَمیعُها؛ امام حسین(ع) شخصى با فضیلت بود که روزه، نماز، حج و صدقه دادن و تمامى کارهاى خوب را زیاد انجام مى‌داد. (اسدالغابهًْ، ج ۲، ص ۲۱)
آنچه در این حدیث، از سیره امام حسین(ع)آمده، معیار خدادوستى و بندگى خالص و محبّت نسبت به بندگان خداست. از سویی روزه گرفتن بسیار، بنده را به اخلاص مى‌رساند. از سوی دیگر، نماز، برترین رابطه بنده با پروردگار است. همچنین صدقه که یک عمل اجتماعی و اقتصادی خیرخواهانه است، ذخیره‌اى براى روز قیامت است و دیگر کارهای خیر که انسان انجام می‌دهد، نشانه توفیق الهى است که شامل حال بنده مى‌شود. چنین اعمالى انسان را نزد خدا و خلق خدا محبوب مى‌سازد و در دنیا و آخرت او را سربلند مى کند و زمینه‌ساز رشد و دستیابی به انواع مقامات بویژه قرب الهی می‌شود.
درباره کثرت عبادت ایشان همچنین آمده است: امام زین‌العابدین(ع) (در جواب کسى که گفت: چقدر اولاد پدر شما کم است) فرمود: تعجب مى‌کنم چگونه به دنیا آمدم، در حالى که پدرم (امام حسـین(ع) هر روز و شب هزار رکعت نماز مى‌خواند.
(بحارالانوار، ج ۸۲ ، ص ۳۱۱)
نماز و دعا، سرآمد عبادت‌ها
شکی نیست که نماز در میان عبادت‌ها بسیار مهم است؛ زیرا خواندن قرآن به معنای ارتباط خدا با بنده و نماز به معنای ارتباط بنده با خدا است. نماز به یک معنا قرآن صاعد است. به هر حال، انس به پروردگار و خواندن نمازهاى نافله و مستحب فراوان، از خصوصیّات پیشوایان حقّ است. همه پیشوایان به نماز اهتمام می‌ورزیدند و در هر فرصتی به خواندن قرآن و نماز می‌پرداختند. از همین رو، خواندن هزار رکعت نماز در شبانه روز، از امامان دیگر، از جمله حضرت على(ع) هم نقل شده است.
در نماز، انسان با خدایش نیایش می کند و در آخر نماز بهتر است که خواسته‌های خویش را از خدا بخواهد. این سنتی است که پیشوایان دین از جمله امام حسین(ع) بدان عمل می‌کرد. کسی از دعا کردن پرهیز می‌کند که مستکبر باشد و انسان مومن به سبب فروتنی در پیشگاه خدا بلکه تذلل، همواره هر چیزی را از خدا می‌خواهد و از آنجا که نماز و پس از آن، بهترین موقعیت برای دعا کردن است، بهتر است در این شرایط انجام گیرد. در آیات و روایات دعاها و نیایش‌های بسیاری نقل شده است.
دعا در هر حال خوب و در نماز و پس از آن بهتر است؛ از همین رو در احکام اسلامی آمده که دعا پس از نمازهاى واجب (که به آن تعقیبات نماز گفته مى‌شود) مستحب است.
هر دعایی که از معصوم(ع) نقل شده ضمن بیان خواسته‌ها نوعی معرفت و شناخت به انسان نسبت به خدا و خلق می‌دهد. مضامین دعاهای آنان آموزنده و کلاس معرفت و تزکیه نفس و اخلاق است.
در اهتمام فوق‌العاده امام حسین(ع) به نماز همین بس که آن حضرت در ظهر عاشورا و پیش از شروع کارزار با حرامیان، مهلتی خواست تا نماز ظهر را اقامه کند و آن حضرت به اتفاق اصحابش در زیر بارش تیرها نماز خود را در اول وقت بجای آورد.
